An Drochaid Eadarainn Tha i seo 'na làraich-lìn a sholaraicheas dorust fosgailte do dhualchas beò na Gàidhlig mar a chìthear, a chluinnear 's a chleachdar a' là an-diugh ann an Gàidhealtachd na h-Albann Nuaidh.
An Drochaid Eadarainn
Siorramachd Inbhir Nis
Na h-Òrain
Moladh Mhàbu
Facal-toisich
`S e Alasdair mac Ailein Alasdair Ruaidh mac Aonghais 'ic Alasdair Bhàin (Alasdair a’ Ridse) a rinn an t-òran seo. Tha e 'moladh Mhàbu mar an t-àite far an do dh’àraicheadh e. Chaidh an t-òran a dheanadh aig Alastair as deaghaidh dha dh’ imrich gu Siorramachd Antaiginis. Bha 'n cianalas air `s esan ag ionndrainn na seann dachaidh. `S e Dòmhnallach do Shliochd an Taighe à Lochabar a bha `na dhùthchas aige. Bha na Dòmhnallaich ud mar ainmeil bhàird, agus ghaisgich air a’ bhlàr, a’ dol air n-ais dha 'n t-siathamh linn deug.
Neach-aithris: Seumas Watson
Alasdair the Ridge, born and raised in Mabou, made this song after he moved to Antigonish County. He descended from the Lochaber branch of MacDonalds, known as Sliochd an Taighe. The Bohuntin MacDonalds were famous as bards and warriors going back to the 16th century.
Alasdair « the Ridge » est né et a grandi à Mabou. Il a créé cette chanson après avoir déménagé au comté d’Antigonish. Ses ancêtres étaient des MacDonald du Lochaber, connus sous le nom de « Sliochd an Taighe ». Les MacDonald de Bohuntin étaient des bardes et des guerriers célèbres depuis le XVIe siècle.
Moladh Mhàbu
Séisd:
O mo chaochladh mór a thàinig!
O mo chaochladh fàth mo smaoitean
`S fhad bho chàirdean gaoil a tha mi
O mo chaochladh mór a thàinig!
Chan eil ann an diugh ach tuaileas
Ged a dh'fhàg e mi fo bhruaillean
An liuthad oidhche bha mi bruadar
Bhithinn mu bhruachan Abhainn Mhàbu.
`S iomadh mire agus banais
Air an d'rinn mi oidhche-chaithris
Ann am measg nan daoine glana
`S a bha fanachd ann am Màbu.
Dh'fhàg mi ceudan as mo dheoghaidh
Air am bu thoil leam fhìn bhith tadhal
`S gach aon taobh far `n d' thugainn m' aghaidh.
Rium bu laghach iad `s bu bhàigheil.
`S beag an t-iaonadh mi bhith tùrsach
Dh'fhàg mi Iain `s cha b'e diù e
Dh'fhàg mi Aonghus agus Fionnlagh
`S am fear mùirneach siud, an tàillear.
Gum b' e siud an t-àrmann rìoghail
Anns na dh'fhàs an nàdur dìreach
Bha e càirdeach dhomh trì fìlltean
`S mi nach dìobair gu latha-bhràch e.
© Guthan Prìseil
Tar-sgrìobhadh: Guthan Prìseil
A praise song for Mabou.
Chanson à la gloire de Mabou.
Anna ni’n Dùghaill Alasdair ' ic Dhòmhnaill 'ic Dhòmhnaill Bhàin Onorach `ic Dhòmhnaill `ic Iain `ic Dhòmhnaill `ic Alasdair Ria
Rugadh Anna ni’n Dùghaill Alasdair (NicDhòmhnaill) ann an Druim Ailpein. `S e a bu chuideachd dhi Sliochd an Taighe. Bha i 'na ban-sheinneadair aig a robh tàlant sònraicht’ a chomharradh òrain sam bith a ghabhadh i. Bha i pòsd’ ann aig fear Collie Iain Shandaidh, Dòmhnallach eile, a mhuinntir Mhàbu. `S e “Annie Collie” a bh’ac’ oirre a's a’ choimhearsnachd.
Neach-aithris: Seumas Watson
Annie Collie MacDonald was born and raised at Alpine Ridge. She was the daughter of Dougald MacDonald. These MacDonalds were of Sliochd an Taighe Lochaber stock. She was married to Colin MacDonald of Mabou. Local folks styled her as “Annie Collie.” With her own distinct style of singing, she was noted for making a song her own.
Annie Collie MacDonald est née et a grandi à Alpine Ridge. Elle était la fille de Dougald MacDonald. Cette famille MacDonald était des « Sliochd an Taighe » originaires du Lochaber. Elle a épousé Colin MacDonald de Mabou. Les gens du coin l’ont surnommée « Annie Collie ». Elle avait son propre style bien particulier de chant et était connue pour faire siennes les chansons qu’elle interprétait.
Siorramachd Inbhir Nis
Na h-Òrain
Hi Rì Him Bó
Facal-toisich
Tha e coltach gu robh an t-òran seo gu sònraichte fasanta mun cuairt air crìochan A’ Chamais Leathainn. Bha fear ann a's a’ choimhearsnachd ud a ghabhadh an t-òran seo cho tric gun deachaidh “Iain Hi Rì Him Bó” a thoirt air mar leas-ainm. A's an òran, tha sealgair as deaghaidh fiadh a mharbhadh. Air dha tilleadh dha `n bhaile, fhuair e naidheachd gu robh a leannan air a réiteachadh aig fear eile.
Neach-aithris: Seumas Watson
This song seems to have been commonly sung in the Broad Cove area of Inverness County. One individual was so fond of singing this song he was nicknamed John Hi Rì Him Bó. The song tells the story of a hunter who, returning to his village after having killed the stag, discovers his sweetheart is betrothed to another.
Cette chanson semble avoir été couramment chantée dans la région de Broad Cove, dans le comté d’Inverness. Il y avait un individu qui aimait tellement cette chanson qu’on l’a surnommé « John Hi Rì Him Bó ». La chanson raconte l’histoire d’un chasseur qui, de retour au village après avoir abattu le cerf, découvre que sa dulcinée a épousé un autre homme.
Hi Rì Him Bò
Seisd:
Hi rì him bó hill o bho ro hò
Hi rì him bó hill ì hill ù
Hi rì him bó hill o bho ro hò.
Chì mi, chì, chì mi thallad
Chì mi na féidh air a’ bhearradh
Chì mi na féidh air a’ bhearradh
`S an gìomanach fhéin `nan deaghaidh
Le ghunna caol, le mhìol choin sheanga
Dìreadh bheann `s a’ teàrnadh ghleannan
Dh’ fhàg thu an damh donn gun anail
Anns an fhraoch a’ sileadh faladh
Bha do mhìolchoin sgìth `ga leanaid
`S bha na gillean sgìth `ga tharraing
Beul an aonaich tighinn gu baile
Fon am faighte biadh gun ghainne
Òl is ceòl is òrain thairis
Tha sgeul ùr air tighinn a bhaile
Chan e sgeul ùr a th’ ann ach naidheachd
Gun do réitich mo cheud leannan
Ribhinn donn an òr-fhuilt chlannaich
Air gun tig an gùn ri cheannach
Aparan is daoir’ an anart
Ribean air a chùl nach greannach
`S cha b’ e siod a bha mi leanadh
Ach do chàirdeas ris na fearaibh
Ri Sir Eóghann `s ri Sir Ailean
© http://mqup.mcgill.ca/book.php?bookid=125
An anonymous song concerning a hunter and a lover lost.
Chanson anonyme sur un chanteur et son amoureuse perdue.
Lachlann Dhòmhnaill Nìll
Bha Lachlann Dhòmhnaill Nìll `na sheinneadair agus `na sgeulaiche air leth comasach, ealanta. Bha ainm aig' a bhith gu math deas-bhriathrach ann an còmhradh cuideachd. Rugadh `s a thogadh e ann an Dùn Bheagain. `S ann do Mhòrar a bhuineadh a chuideachd bho thùs. B’ e Lachlann fear dhe na beulaichean a bu chudthromaiche a thug tabhartas seachad do Cho-chruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn.
Neach-aithris: Seumas Watson
Lauchie Dan N. MacLellan was an exceptional singer and storyteller. He was also a gifted conversationalist. Born and raised in Dunvegan, his family’s origins were in Morar. Lauchie was one of the most important informants to contribute to the Cape Breton Gaelic Folklore Collection.
Lauchie Dan N. MacLellan était un chanteur et conteur d’exception. Il était également doué pour la conversation. Il est né et a grandi à Dunvegan, dans une famille originaire de Morar. Lauchie a été l’une des sources d’information les plus importantes pour la Collection de folklore gaélique du Cap-Breton.
Siorramachd Inbhir Nis
Na h-Òrain
Tha mo Rùn air a' Ghille
Facal-toisich
Tha Tha Mo Rùn air a’ Ghille `na òran gun urra a bhuineas dha `n t-Seann Dùthaich. Bhite 'ghabhail anns gach ceàrn do Ghàidhealtachd na h-Albann Nuaidh. Tha cuid ann am beachd gur ann le nighean Tighearna Ghrannd a rinneadh an t-òran a's an t-seachdamh linn deug. Chaidh an t-òran a dheanadh air uair do Dhòmhnall Donn Dòmhnallach, à Both-chunndainn, a bhith air a chrochadh. Bha Dòmhnall Donn `na cheatharnach ainmeil. Tha e air aithris gu robh e `na leannan aig a’ bhana-bhàrd. Chaidh a chur gu bàs aig a h-athair.
Neach-aithris: Seumas Watson
Tha Mo Rùn air a’ Ghille is an Old Country song that has been widely sung throughout Gaelic Nova Scotia with much variation in the verses. Its origins go back, perhaps, to the 17th century with a setting reported as having been made by the Laird of Grant’s daughter for Donald Donn MacDonald of Bohuntin, a famed cattle-reaver said to be her lover.
« Tha mo Rùn air a' Ghille » est une chanson du vieux pays qu’on chante beaucoup en Nouvelle-Écosse gaélique, avec de nombreuses variantes dans les strophes. Cette chanson remonte peut-être au XVIIe siècle, avec un arrangement dont on dit qu’il a été créé par la fille du laird de Grant pour Donald Donn MacDonald de Bohuntin, célèbre voleur de bétail dont on dit qu’il était son amant.
Tha mo Rùn air a' Ghille
Séisd:
Tha mo rùn air a’ ghille
`S mór mo dhùil riut a thilleadh
`S mi gu siubhladh leat na firibh
Fo shileadh nam fuar-bheann
Oidhche Shamhna `s mi `nam ònar
Gu math b’aithne dhèanainn òran
`S truagh a Rìgh `s nach robh mi pòsd’
Aig òigear a’ chùil dualaich
Té thug dhomh-s’ an fhuarag Shamhna
Ged bu phailt’ aic’ bainne geamhraidh
Bha crodh-laoigh an aodann bheann
`S a clann a’ ruith mun cuairt dhiom
`S gu bheil an Nollaig a’ tighinn dlùth oirnn
`S beag mo shòlas dha h-ionnsaidh
`S mis’ a’ tuireadh mo shùgraidh
`S mi `stiùireadh air na stuadhannan
An cuimhneach leat-s’ mu `n àm seo an uiridh
Nuair a thréig thu mi cho buileach
Mar a thilgeadh craobh a duilleach
Tha thu umam suarach
Chuir thu falt mo chinn gu talamh
Chuir thu mo dhà ghruaidh `s an aineol
`S truagh nach mis’ a bh’anns an anart
Mun dug mi mo luaidh dhut
`S gu bheil blàth nam breac `ad aodann
Cha do lughdaich siod mo ghaol ort
`S mi gu siubhladh leat a’ saoghal
Nan saoilinn do bhuanndachd
`S gu bheil mi `smaointinn ort `s a’ leabaidh
Tha mi `bruadal ort `nam chadal
Bha mi `n dùil gu bheil thu agam
Cadal air mo chluasaig
Bha thu laghach `s bha thu briathrach
Chòrd thu ris na chunnaic riamh thu
Bha thu math air a h-uile sìon
`S gun deanadh tu gnìomh bean-uasail*
Iain, ma dh’innseas tu an fhìrinn
Cho math `s a leughas `s a sgrìobhas tu
Ged bu daor a phàighinn fhìn ort
Nan dèanainn do bhuanndachd
Leathanach a’ bhroillich ghlé-ghil
A thug mis’ an gaol a léir mi
`S gur e mis' a bhios gu deurach
Ma bheir téile bhuam thu
`S a’ nìonag a bha cho bàidheil
A choinnich rium air tobht’ a’ bhàta
`S gur e mo chridh-s’ a bha sàsaicht’
Ged a bha an còta ruadh orm
* rann `ga dhèanadh aig Aonghus Beag
© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
Tar-sgrìobhadh: http://mqup.mcgill.ca/book.php?bookid=125
A song lamenting the death of a Highland cattle thief.
Chanson pleurant la mort d’un voleur de bétail des Highlands.
Seonaidh Aonghais Bhig
Chaidh Seonaidh Aonghais Bhig a thogail ann an taigh far a robh gabhail nan òran ann a’ là `s a dh’oidhche. `S ann à Eilean nam Muc a bha a chuideachd. Bha an dà thaobh dhe `n teaghlach aige ceòlmhor. Bha Seonaidh math, math gu gabhail òran is bha fìor dheagh chuimhne aige. `S iomadh sgoilear a rinn céilidh air gun cluinneadh iad seanchas Sheonaidh air na h-òrain, bàird agus eachdraidh ionadail.
Neach-aithris: Seumas Watson
Johnny Williams, late of Melford, was born into a household known for its singing. Johnny had a deep knowledge of the regional song tradition. His fine singing style, and prodigious memory, drew many visitors and scholars to his door over the years. Johnny’s father, Little Angus, made songs concerning local events. The first grant holders in the Williams family hailed from the Isle of Muck.
Johnny Williams, autrefois domicilié à Melford, est né au sein d’une famille connue pour son art du chant. Johnny connaissait de façon approfondie les traditions de chant de la région. Son style de chant raffiné et sa mémoire prodigieuse ont attiré chez lui de nombreux visiteurs et érudits au fil des ans. Le père de Johnny, Little Angus, créait des chansons sur des événements locaux. Les premiers titulaires d’octrois de la famille des Williams étaient originaires de l’île de Muck.
Siorramachd Inbhir Nis
Nòs a’ bhìdh
Ìosban agus Maragan
Ìosban agus Maragan
Anns a’ phìos seo, tha Ceataidh Magaidh a’ deanadh diùbhir eadar maragan dubha agus ìosban. Bhathas ag ithe an dà sheòrsa mar bhiadh sònraichte aig àm na Nollaig.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
In this clip, Katie Maggie explains the difference between maragan dhubha and ìosban, special sausages often eaten at Christmas time.
Dans ce clip, Katie Maggie explique la différence entre le maragan dhubha et l’ìosban, saucisses spéciales qu’on mangeait souvent à Noël.
Ceitidh: Na caolan, bhiodh ‘ad ’deanadh maragan.
Seumas: Caolan na muiceadh?
C: Chan e, mhàrt. Agus an caolan, caolan mhòr, bha `ad `dèanadh air an isbean.
S: Dé `n diofar a th’ ann eadar ìosban agus marag?
C: Uell, chan eil ann a’ marag ach fuil `s beagan de fhlùir, agus salann, beagan de shalainn agus uinneanan. Bha `ad `ga bruich, chuir `ad sin `s an àmhainn.
S: Sin an té dhearg?
C: `S e. Marag dhubh `s marag bhàn. Agus an fheadhainn, an caolan mhòra, bha thu `toirt leat __? dheirich aig a’ mhàrt `s `ga sliseadh. Bha `ad a’ sin a’ fhaighinn block agus hatchet, `s bha `ad `ga gearradh suas na chunks bheaga, agus bha `ad a’ sin a’ cur poile de spices, de stuff ann `s poile de dh’ uinneanan. Agus bha `ad `gan crochadh dha `n ceiling dhe `n taighean air a’ lobht’. Bhiodh `ad sàbhailte `s chrochadh `ad ann a’ sin e. Bhiodh `ad aca aig Nollaig.
S: Bhiodh. Bha `ad blàsda fhéin math cuideachd.
C: Bha, bha. Bha mo phiuthar, bhiodh i `gan deanadh dar a bha i `s an town. Bhiodh ise `faighinn na steak `s `ga geàrradh suas, agus gheobhadh i nylon stocking `s chuireadh i ann e agus chrochadh i agus bha e seòrsa de cho math bheireadh tu ás a’ stuff ach an t-isbean bha thu ga gearradh na chunks ach cha b’ urrainn dhut sin a dhèanadh ann a stocainn.
S: Cha b’ urrainn, cha b’ urrainn. Dh’ fhaoidte gu rachadh siod a’ sàs `nad sgornan.
C: Siubhair, siubhair.
© Cainnt mo Mhàthar
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012
Preparation of special sausages often eaten at Christmastime.
Préparation de saucisses spéciales souvent consommées à Noël.
Ceataidh Magaidh ni’n Aonghais Ailein
`S e boireannach calma a th’ann an Ceataidh Magaidh ni’n Aonghais Ailein (NicDhòmhnaill). Chaidh a breith `s a togail 's a’ Mhaise far na thuinich a cuideachd, Dòmhnallaich às Eige. `S e a bu chosnadh dhi a dhol bho thaigh gu taigh le each `s uagan a’ creic iasg. Bha cliù aice-se cuideachd a bhith `g ionnsachadh each a bhiodh treabhadh agus ag obair `s a’ choillidh, ciùird gun a bhith cumanta measg bhoireannach r’ a linn. O `n a bha i bìodach, tha Ceataidh Magaidh air a bhith gu comharraichte spéiseil air beathaichean, beag na mór 's a bhios 'ad.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
Katie Maggie MacLeod was born and raised at Broad Cove Marsh. She began making a living selling fish around the county, traveling by horse and wagon. Her developed knowledge and skill with horses led to work training, ploughing, roadwork and other jobs that were not typical for women at that time.
Katie Maggie MacLeod est née et a grandi à Broad Cove Marsh. Elle a commencé à gagner sa vie en vendant du poisson dans le comté, qu’elle arpentait à cheval avec son chariot. Elle est devenue experte des chevaux, ce qui l’a conduite à travailler dans des emplois peu courants pour les femmes à l’époque : dresser des chevaux, labourer, travailler sur les routes, etc.
Siorramachd Inbhir Nis
Nòs a’ bhìdh
Biadh is Lòn
Facal-toisich
Anns a’ bhidio seo, tha Mairead ni'n Ghilleasbuig Aonghais a' Chlachair a’ toirt iomradh air biadh a bhiodh aca nuair a bha i `na nighinn òig. Bha an t-iasg pailt `s a’ chuan mun cuairt, féidh `s maighich gu leòr `s a’ choillidh agus deagh bhàrr `s a’ ghàradh teann air an taigh. Bha bonnach, lite, càis’ `s gruth air a’ bhòrd gu math tric cuideachd.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
In this clip, Margaret MacLean (née Beaton) talks about a variety of foods that were common when she was a young girl. Margaret’s family was fortunate to have access to fish from the local harbour, deer and rabbit from the surrounding woods, along with vegetables from their garden. Bonnach, porridge, cheese and curds were also staples in the Beaton household.
Dans ce clip, Margaret MacLean (née Beaton) parle de divers aliments qu’on consommait couramment quand elle était jeune fille. La famille de Margaret avait la chance d’avoir accès au poisson vendu au port du coin, aux chevreuils et aux lièvres chassés dans les bois avoisinants et aux légumes de son propre potager. Le bonnach, le porridge, le fromage et le fromage blanc étaient aussi des articles de base dans la famille MacLean.
SEUMAS: Dé am biadh a bhiodh agaibh a-staigh a's an taigh?
MAIREAD: Oh, mar a th’againn an diugh, bhiodh feòil aca, `s iasg – sgadan `s rionnach `s bradan – agus càise, ‘s gruth. Bha am biadh math. Oh, bhiodh tuirneap `s carrots aca. Cha robh `n uiread do vegetables ann an uair sin, air a robh `s a th ann dràsd.
SEUMAS: Cha robh. Cha robh.
© Cainnt mo Mhàthar
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012
Food in the bounty of nature.
Des aliments en abondance dans la nature.
Mairead ni’n Ghilleasbuig Aonghais a’ Chlachair
Rugadh Mairead ni’n Ghilleasbuig Aonghais a’ Chlachair ann am Méinn a’ Ghuail. `S ann do Lochabar a bhuineadh a cuideachd. `Na ban-sgoilear, chuir i seachad bliadhnaichean móra a’ teagasg ann an sgoiltean aon-seòmair air feadh na siorramachd. Bha i fìor dhéidheil air éisteachd ri ceòl na fìdhleadh `ga chluich `s an t-seann nòs.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
Margaret MacLean, a descendent of Lochaber people, was born and raised in Mabou Coalmines. She spent many years teaching in one-room schoolhouses throughout the county. Margaret loved to listen to traditional Cape Breton fiddle music.
Margaret MacLean est une descendante de gens du Lochaber. Elle est née et a grandi à Mabou Mines. Elle a passé de nombreuses années à enseigner dans des écoles d’une seule classe aux quatre coins du comté. Elle adorait écouter de la musique traditionnelle au violon du Cap-Breton.
Siorramachd Inbhir Nis
Nòs a’ bhìdh
Lite
Facal-toisich
Tha lite air a bhith `na prìomh bhiadh aig na Gàidheil tro na linntean. Gabhaidh i faighinn air iomadach bòrd bìdh gus an là an diugh. `S ann tric a bhios i air a deisealachd an oidhche roimh’ `s `ga gabhail airson biadh na maidne an ath là.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
Porridge has sustained the Gaels for centuries and is a breakfast food that is still enjoyed by many today. Often this is prepared in the evening and left to cook slowly overnight and so as to be ready for breakfast in the morning.
Le porridge nourrit les Gaëls depuis des siècles et est un aliment que beaucoup de gens aiment toujours consommer au petit déjeuner aujourd’hui. On le prépare souvent le soir et on le laisse cuire doucement pendant la nuit, de sorte qu’il est prêt pour le petit déjeuner le matin.
Modh bìdh
1 cupa uisge
¼ cupa min choirce
Gràinnean salainn
Bainne
Siùcar/tréiceil
Air réir roghainn: uachdar
Goil an t-uisge, cuir a’ mhin choirce ann 'ga cur mun cuairt, 's cuir gràinnean salainn ris. Goil suas ri 5 mion. Dòirt seo ann am bòla agus cuir bainne, siùcar neo tréiceil air mar as àill leat. Cuir beagan uachdar 's a' bhainne mun dòirt thu air a’ bhrochan e.
Porridge preparation.
Préparation du porridge.
Annag ni’n Iain Alasdair `ic Aonghais Ailein
Rugadh Annag ni’n Iain Alasdair `ic Aonghais Ailein agus chaidh a togail ann a Rubh’ an t-Seallaidh. Rugadh a sìn seanair ann a' Lochabar. Thuinich e fhéin `s a theaghlach ann a Rubh’ an t-Seallaidh `s a’ bhliadhna 1843. Dh’obraich Anna aig stòr Chaluim Dhòmhnaill Mhic’IllFhaolain am baile Inbhir Nis fad dheicheadan. `S ann tric a a bhiodh i `seanchas `s a’ Ghàidhlig ri daoine a thigeadh a cheannach. Tha Annag dìleas, làn spòrs agus `na cuideachadh mór leis na clasaichean a tha `dol air adhart an diugh.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
Anna MacKinnon was raised in Sight Point, just eight miles from the town of Inverness. Her father was a fisherman and ran a small farm, on the same property where Anna’s great grandfather, Angus MacDonald, a native of Lochaber, Scotland, settled in 1843. She worked at MacLellan’s store for many years and often spoke Gaelic to the customers there. Anna is committed to helping with local Gaelic classes and brings great enthusiasm and fun to each session.
Anna MacKinnon a été élevée à Sight Point, à huit milles à peine de la ville d’Inverness. Son père était un pêcheur et exploitait également une petite ferme, dans la même propriété que l’arrière-grand-père d’Anna, Angus MacDonald, qui était né au Lochaber, en Écosse, et s’était établi en Nouvelle-Écosse en 1843. Anna a travaillé pendant de nombreuses années au magasin de MacLellan et parlait souvent le gaélique avec les clients au magasin. Elle tient à apporter son aide lors des cours de gaélique offerts dans sa région et apporte à chaque session tout son enthousiasme et toute sa joie de vivre.
Siorramachd Inbhir Nis
Nòs a’ bhìdh
Aran-coirce
Facal-toisich
Tha `n t-aran-coirce air a bhith `na lòn bunaiteach aig na Gàidheil bho shean. Co dhiubh gu robhas e `ga chleachdadh garbh na mìn, bha a dòigh fhéin aig gach boireannach a bh’ann air a dheasachadh. Faodaidh tu a bhith cinnteach às gu bheil e `na bhiadh gasda, grinn an cois deagh chùpa de thì.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
Oatcakes have been a traditional a staple in the Gaels’ diet. Thick or thin, salty or sweet, fine, thick or stoneground oats, each woman had her own style and preference of preparation. In any case, you can be sure that with a cup of hot tea, they were the perfect treat.
Les galettes d’avoine font depuis longtemps partie du régime alimentaire des Gaëls. Qu’elles soient fines ou épaisses, salées ou sucrée, faites à base d’avoine fine, épaisse ou moulue, chaque femme a son propre style et ses propres préférences pour la préparation de cet aliment. Quoi qu’il en soit, vous pouvez être certain qu’elles sont un vrai régal avec une bonne tasse de thé bien chaud.
Eamag: Airson arain-choirce dé tha dhith oirbh?
Màiri: Tha cupa do dh’ ìm gréis, cupa do shiùcar, dà ugh agus aon spàin do vanilla. Tha thu `mixeadh sin còmhla. Agus dar a tha e uile gu léir air a mhixeadh, tha thu `cur dà chupa do flùr, dà chupa do mhìn choirce, spàin do sòda agus leth spàin do shalann. Tha thu an uair sin a’ mixeadh sin còmhla ris rud a th’ agad air a mhixeadh cheana.
E: A’ bheil sin ann an sifter?
M: Chan eil. Chan eil. Faodaidh tu flùr a shifteadh ach tha mìn-coirce duilich a shifteadh.
E: O seadh. Shin a rud.
M: Faodaidh tu flùr a shifteadh ma tha toil agad. Ach uairean bidh mise `ga shifteadh air pìos do wax pàipear – a’ flùr – ach gheobh thu flùr an diugh, chan eil sian do chnapan no sian ann. Tha e air a chur ro’ muillean `s tha e foine gu leòr. Ach dh’ fhaoite nam biodh e treis do dh’ ùine ann a’ stór gum biodh e cruaidh, no nam biodh e ann an àite nach robh tioram . . . bhiodh e `cruadhachadh an uair sinn dh’ fhaodadh tu a chur ro `n sifter.
Agus dar a gheobh thu seo air a chur còmhla -- a’ flùr `s mìn-coirce, is a’ sòda is a’ salann. Mixeadh tu còmhla ris a’ rud a th’ agad gu h-àrd agus tha thu an uair sinn, faodaidh tu obrachadh leis a’ mhixer an uair sin obraich `ad le do làmhan `s cur flùr air a’ bhòrd agus their leat leth dheth agus rolladh tu amach as an uair sin geàrraidh tu. Mar as tana a shìneas tu `mach e, mar as tana a bhitheas e `s e a `s fheàrr– tha e `dol a dh’ éiridh beagan co dhiubh, tha an t-aran-coirce a’ dol a dh’ éiridh beagan, ach ma bhios e bidh e car tiugh. Chan eil diofar ann no uairean dar a tha e tana tha e na `s fheàrr. Tuigsinn?
Tha thu `ga bruich `s an àmhainn gus a’ fàs e car donn -- 12 to 15 minutes 10 to 12 or 12 to 15 -- ma tha an teas `s an àmhainn ceart. Shiod agad a’ rud a bha mi `mineagadh -- tana. Agus bidh feadhainn dhiubh agad bidh mi `ga rolladh car tiugh. Shiod agad fear car tiugh. Coimhead, coimhead! Shiod agad fear car tiugh. Ach mar a `s taine a bhitheas e `s e a `s fheàrr. Mar a `s taine bhitheas `ad `s e a `s fheàr. Tha `ad `dol a dh’ éiridh beagan co dhiù.
Cuiridh mi ìm air. Bheil tì bhuat?
E: Siùr.
Tar-sgrìobhadh: Frangag NicEachainn
Air a dheasachadh le: Sgioba a' Phroiseigt
Modh Bìdh
Aran-Coirce
1 chupa do bhlonaig
1 chupa do shiùcar geal
2 ugh
1 spàn bheag do dh'fhaoineig
2 chupa flùir
2 chupa do mhin-coirce
1 spàn bheag so/da-fuine
Measgaich an siùcar ‘s a’ bhlonag. Cuir riutha na h-uighean agus an fhaoineag. Criathraich na stuthan tioram ann am bobhla eile agus dòirt na stuthan bog ann. Measgaich ‘ad uile le chéilegu math. Rol a-mach an taois gu tana agus geàrr `na squaraichean i.
Bruich ann an àmhainn aig 350°, gus am bi e rud beag donn (10-12 mhionaid).
Mary MacKinnon describes preparation of traditional oatcakes.
Mary MacKinnon décrit la préparation des galettes d’avoine traditionnelles.
Màiri ni’n Ailig Bhig Alasdair Òig
Rugadh Màiri ni’n Ailig Bhig Alasdair Òig (NicDhòmhnaill) ann an MacDonald’s Glen `s a’ Bhràighe. `S e Dòmhnallaich do Chloinn Raghnaill, à Morar, a th' ann an stoc Màiri. Thog i fhéin agus an duine aice, Vincent MacFhionghain, sianar do theaghlach. `Na deagh bhean an taighe, tha i fìor thoilichte srùbag do thì a thoirt do luchd-céilidh, le mìlseagan a rinn i fhéin, fhads a tha i `còmhradh `s a’ chidsin.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
Mary MacKinnon (née MacDonald) was born in MacDonald’s Glen. She married Vincent MacKinnon and raised a family of six. She enjoys having company and speaking Gaelic over a hot cup of tea and a table full of her own homemade sweets.
Mary MacKinnon (née MacDonald) est née à MacDonalds Glen. Elle a épousé Vincent MacKinnon et élevé une famille de six enfants. Elle aime beaucoup avoir de la compagnie et parler le gaélique autour d’une bonne tasse de thé bien chaud et d’une table pleine de ses friandises faites maison.
Siorramachd Inbhir Nis
Nòs a’ bhìdh
Ìosban
Facal-toisich
Tha ìosban `na bhiadh sònraichte coltach ri maraig mhóir. Thathas a’ creidsinn nach gabh an t-ìosban faighinn an àite sam bith amach air crìochan Siorramachd Inbhir Nis. Tha e buailteach gur ann le Gàidheil à Tìr Mór na h-Alba a thàinig e anall mar nòs bidhe. Tha `n t-ìosban air leth blasda co dhiubh gu bheil e`ga bhruich air uachdar na stòbha, air neo air a ròstadh `s an aghainn, le caoban de ghlasraich.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
Ìosban is a type of sausage unique to Inverness County Gaels. It is believed to have arrived with Highland settlers from the mainland in the Old Country. A large batch of ìosban was prepared at butchering time in the fall and occasionally in the spring. Cooked alone on the stove, or roasted in the oven with vegetables, you looked forward to this special feed.
L’ìosban est un type de saucisse propre aux Gaëls du comté d’Inverness. On pense qu’il s’agissait d’une tradition des colons en provenance des Highlands du continent. On préparait une grosse réserve d’ìosban à l’automne lors de la saison de la boucherie et parfois au printemps. On la cuit toute seule sur la cuisinière ou on la fait rôtir au four avec des légumes. C’était un mets spécial et réjouissant.
Oighrig: Uill a Mhàiri, tha cuimhn' agamsa...Bha sinn a'bruidhinn air còcaireachd agus chuala mise facal agaibh nach cuala mi riamh thall 's an t-seann dùthaich. 'Se sin ìosban. Dh' inns' sibh dhomh mar a dheanadh sibh ìosban. An inns' sibh rithist dhomh e?
Màiri Anna: Feuchaidh mi co-dhiubh.
Oighrig: Dé an t-àm dhen bhliadhna, a bheil cuimhn' agaibh?
Màiri Anna: O, toiseach a' gheamhraidh, toiseach a' gheamhraidh agus goirid ron Nollaig a bhitheamaid a ' deanadh nan ìosban. Dar a dheanmaid a' bhuideareachd.
Oighrig: O seadh, seadh. Nisd, dé an fheòil a bha sibh a' cleachdadh?
Màiri Anna: O, an fheòil..Cha robh sinn a'cuir a' chuid a b' fheàrr dhe 'n fheòil ann idir, ach a' chuid bu tana a bhiodh à brù a' mhairt. Bha blogaichean againn as a' choille direach air son na feòil e fhéin. Agus thug m 'athair cearcaill far na bairrilean flùir agus chuir e tàirnean beag' anns a' bhlog mun cuairt, airson nach biodh an fheòil dol air an ùrlar.
Oighrig: chuir e seo air a'bhlog?
Màiri Anna: Bha sin a' dol air a’ bhlog. 'S bha sin a 'sàbhladh na feòil. Bha an uair sin poile idir anns an fheòil. Agus bha sinn a' toirt na geir' as. Agus 'se an tuagh leathann a bhitheamaid a’gabhail.
Oighrig: Carson? A-nist...
Màiri Anna: Bha i na b'fhasa. Cha robh ach cas ghoirid innt' 's bha i na bu leathann. Agus bha sinn a' pronnadh na feòil 's na geir còmhla leis an tuaigh leathunn air a' bhlog do chonnadh cruaidh. Agus bhiomaid a' deanamh sin gus a' robh feòil gu leòr againn airson an ìosban. Bha sinn an uair sin a' glanadh nan caolan – na caolain a thàinig as a'mhart. Bha dà sheòrs' ann: té na 's caoile na 'n téile, 's té mhór gheal.
Oighrig: Dé a-nisd an fheadhainn a chleachdadh sibh?
Màiri Anna: An dithist dhiubh. Bha sinn a' lionadh an dithist dhiubh.'S dar a bhiodh an fheòil phronn againn deiseil, bha sinn a'cuir roinn do shalann air, 's piobar, agus uineannan air an gearradh suas. Agus beagan do "salt peter" air a leaghadh ann an uiste (uisge) blàth. 'S bha sin airson gum biodh an fheòil dearg. Cha biodh i cho dorcha anns an ìosban.
Oighrig: 'S bha sibh a' cuir seo uile còmhla?
Màiri Anna: Bha sinn a' cuir sin ann an soitheach mar 's 'ga chuir air dòigh. Agus cho fads a bhitheamaid ag obair air a'sin, 's 'ga chuir air dòigh, bha cuideigin eile glanadh nan caolan.
Oighrig: Càit' am biodh sibhse a' glanadh nan caolan?
Màiri Anna: O, glé tric aig an allt.
Oighrig: Nach biodh e car fuar mun àm ud?
Màiri Anna: Bha e fuar. Bha e fuar. 'S bhitheamaid 'gan glanadh aig an allt, 's 'gan toirt dhachaidh. Agus cheanglamaid an darna ceann.
Oighrig: Direach le sreang na...?
Màiri Anna: O, sreang laidir. Agus bha thu an uair sin 'gan cuir suas ri d' bheul agus 'ga séideadh a-mach gus am biodh iad air an séideadh a-mach math. 'S bha thu 'gan cumail, o, dìreach cho laidir 's a b' urrainn dhut an uair sin 's cuir sreang mun cuairt orr' a-rithist - 'gan crochadh dìreach fad còig mionaidean. Bha sin 'gan tiormachadh. 'S dar a thòisicheadh tu an uair sin air an fheòil a chuir annd' (dh' fheumadh tu a bhith cinnteach gu robh an taobh a-mach dhe'n chaolan), chuireadh tu 'n fheòil ann. ' S thòisicheadh tu ... agus bha an caolan mar seo agus chuireadh tu an fheòil ann 's bha an caolan air a thionndadh a-mach - gus am biodh e dìreach làn. Agus dar a bhiodh e làn 'an uair sin bha thu 'ga cheangal suas agus 'ga chrochadh's 'ga fhagail crocht' fad sia seachdainnean.
Oighrig: Nist, cait an crochadh sibh e?
Màiri Anna: Eh, lobht a' chidsin nuair a bhidheamaid ann. Bha i blàth fad na h-ùineadh. Agus bha sinn 'gan cuir air lobht' a'chidsin. Bhiodh iad againn fad a' gheamhraidh.
Oighrig: Agus cha robh sibh ach 'gan crochadh.
Màiri Anna: Bha pole fad againn agus tàirnean ann. Agus bha sinn a' ceangal an ìosban - bha cromag air an ìosbean - 's 'ga chuir air na tàirnean. Bha flue dol suas dìreach ron a' làr do lobht a' chidsin 's bha i blàth.
Oighrig: Siod mar a bha sibh 'gan tiormachadh.
Màiri Anna: Sin mar a bha sinn 'gan tiormachadh ann.
© E. Robertson & J. Watson
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012
Modh Bìdh
Caolan a’mhairt
Uinneannan air an gearradh suas
Salann
Piobar
Uighean
Blog do chonnadh cruaidh gus an fheòil ullachadh
Geir
Dath dearg
Brù a’mhairt – neo caoban tana do mhairtfheòil.
Obraich an fheòil air blog do chonnadh cruaidh. Bheir a’gheir às an fheòil, agus pronn còmhla iad, a’deanadh measgan dhiubh. Measgaich astaigh salann, piobar, uinneannan air an gearradh suas agus rud beag do ‘saltpeter’ air a leaghadh ann an uisge blàth gus fiamh dearg a thoirt. Measgaich seo ann an bòla mór. Nigh agus glan amach na caolain. Ceangail an darna ceann dhen chaolan ghlan gu daingeann le sreang làidir. Séid amach an caolan gus a shìneadh amach ‘s croch amach e fad còig mionaidean ‘s gun tiormaich e. Lìon an caolan leis a’mheasgradh gus am bi e làn, a’deanadh cinnteach gur h-ann air an taobh amuigh a bhios taobh amuigh a’chaolain mar tha thu ‘ga lìonadh. Ceangail ceann eile an ìosbain agus cuir suas e a thiormachadh fad 6 seachdainnean ann an lobhta a’chidsin, neo àite blàth air choireiginn eile.
Mary Ann Cameron describes the traditional method of making the sausage called ìosban.
Mary Anne Cameron décrit la méthode traditionnelle de fabrication de la saucisse appelée ìosban.
Mairi Anna ni’n Iain Shandaidh Mhóir
Rugadh Mairi Anna ni’n Iain Shandaidh Mhóir air A’ Ruidse, ann am parraiste Sheastago. `Na màthair do dh’ochdnar, bha i fìor mhath gu còcaireachd is fuineadh. Bhiodh e `na thoileachas mór dhi cuideachd fhaicinn a’ tighinn air chéilidh. `S ann à Gleann Ruaidh, Lochabar a thàinig a sinnsirean gu Siorramachd Inbhir Nis.
Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil
Mary Anne Cameron was born in Alpine Ridge, Inverness County. Her ancestors came from Glen Roy, Lochaber. Mary Anne raised a family of eight. She took great joy in baking, having visitors and sharing her knowledge of Gaelic customs and traditions.
Mary Anne Cameron est née à Alpine Ridge, dans le comté d’Inverness. Ses ancêtres étaient originaires de Glen Roy, dans le Lochaber. Elle a élevé une famille de huit enfants. Elle prenait beaucoup de plaisir à faire de la pâtisserie, à accueillir des visiteurs et à faire profiter les autres de ses connaissances sur les coutumes et les traditions gaéliques.
Siorramachd Inbhir Nis
Leigheasan aig Baile
An Triùthach
Facal-toisich
Bha fios aig Seonaidh mac Aonghais Thòmais mun a’ leigheas seo air an triùthaich. Thugadh bainne làireadh do neach tinn air a robh an trìùthach mar dheoch a's a robh faochadh. Bha fhios aig Seonaidh air roinn do leigheasan eile a chleachdadh stuth a ghabhadh faighinn air a’ bhaile, goirid do làimh.
Neach-aithris: Seumas Watson
Johnny White of Northeast Mabou told of this remedy for whooping cough. The afflicted individual would be given mare’s milk as a soothing drink to settle the symptoms. Many of Johnny’s cures were made using items found on the farm.
C’est Johnny White de Northeast Mabou qui parlait de ce remède contre la coqueluche. Le malade boit du lait de jument, qui a un effet calmant et apaise les symptômes de la maladie. Bon nombre des remèdes de Johnny étaient à base d’ingrédients disponibles à la ferme.
An Triùthach
Iain mac Aonghais Thòmais
Rugadh is dh’àraicheadh Iain mac Aonghais Thòmais shuas air Ceap Mhàbu. `S ann às Àrasaig na h-Albann a bha pàirt dhe chuideachd. Dh' fhuirich e gu h-àrd air Cnoc nan Doileach far a robh e `na thuathanach. `Nan daoine sìobhalta, còire, dheanadh e fhéin `s a bhean, Mórag (Sara ni’n Uilleim Dhòmhnaill aig Màiri), toileachas mór ri luchd-céilidh fhaicinn air a’ starsaich.
Neach-aithris: Seumas Watson
Johnny White was born in Cape Mabou, where his Arisaig ancestors settled. Johnny went on to run an independent farm on Doyle’s Hill, where his family continues to reside today. Johnny welcomed visitors openly, alongside his wife Sarah.
Johnny White est né à Cape Mabou, où ses ancêtres d’Arisaig se sont établis. Il s’est lancé dans l’exploitation d’une ferme indépendante à Doyle’s Hill, où sa famille réside toujours aujourd’hui. Johnny accueillait les visiteurs à bras ouverts, tout comme sa femme Sarah.
Siorramachd Inbhir Nis
Seanfhaclan
Cha bhi ceann air taigh na h-aimhreit.
Cha bhi ceann air taigh na h-aimhreit.
Cha bhi Ceann air Taigh na h-aimhreit.
- Seumas mac Aonghais `ic Uilleim `ic Iain `ic Mhurchaidh
© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
A divided household has no head.
-Jimmy MacKay
Un foyer divisé n’a pas de chef.
- Jimmy MacKay