log asteach
logo

Nòs a' bhìdh

'S ann leis na mìltean dhe na Gàidheil a tha còmhnaidh ann an coimhearsnachdan Gàidhlig air feadh Alba Nuaidh a bhios an dùthchas beò air a chumail suas agus air a thoirt seachad bho ghlùin gu glùn.

Ged a tha an dùthchas seo ri chluinnteil 's ri fhaicinn ann an ceàrnaidhean Gàidhealach na h-Albann Nuaidh chun a’ là an diugh, tha e suidhichte gu domhainn ann an eachdraidh na Roinn Eòrpa. Tràth 's an naoidheamh linn deug, thànaig a' sluagh anall à taobh siar na h-Albann (neo an t-Seann Dùthaich, mar a their iad) gus beatha ùr a dheanadh dhaibh p-fhéin. Bochd 's gu robh iad ris an t-saoghal, thug iad leo’ dìleab gun choimeas ann am beul-aithris, cho math ri sgilean is buadhannan eile.

Bha 's tha a' stòras beòil seo cho farsaing ri beatha laitheil gach duine, a’ gabhail astaigh òran do gach seòrsa; sgeulachdan fada, naidheachdan goirid is eachdraidhean ionadail; sheanfhaclan is ghnàthasan cainnte; ghiseagan is mhanaidhean 's buidseachd; ceòl na pìobadh 's na fìdhleadh; danns, agus móran eile.

(Bho thùs agus fhathast, 's e bhith beò 's an dùthchas as moth' a bheir tlachd is toileachas do Ghàidheil an taobh seo, 's tha buaidh na beul-aithris air an taobh shòisealta dheth aig teis meadhan am beatha, gu h-àraid anns na coimhearsnachdan. Anns gach sgìre, le bhith tighinn cruinn gu tric anns na taighean céilidh, bidh na ceangailichean daingeann 'gan cumail suas, agus beatha fhosgailte a’ sìor ùrachadh 's am bi gach neach a' gabhail pàirt, eadar sean is òg.

'S e saoghal neo-fhoirmeil a th' ann, a bhith a’ gabhail, a’ togail 's ag innse òran, sgeulachd is ceòl, 's tha an t-òran 's a' cuideachd mun cuairt riamh air a bhith 'nan dhuais fhéin. Tha na sgilean seo air an cumail suas ann am ficheadan do choimhearsnachdan ionadail, taing do bhàigh is càirdeas fosgarra nan taighean céilidh a bha cho bitheanta anuas chun a' là an diugh. Mar a thuirt an sgeulaiche fhéin mu àm òige, ‘Bha iad aonaichte nam feòil 's nan spiorad’.

Gun teagamh tha an aonachd sin ri fhaighinn taobh astaigh an dualchais fhéin. Chan eil saoghal na beul-aithris Ghàidhlig ri sgaradh 'na chaoban mar a dheante ann an oilthighean an t-saoghail mhóir; tha gach pàirt dhe dlùth-fhuaighte ris a’ chòrr. 'S an taigh chéilidh 's minic a chualas naidheachd an cois òrain a dheanadh soilleir dha 'n luchd éisdeachd cuid dhe na ceathramhan, 's gheobhte òrain a fhreagradh do cheòl mór air a’ phìob.

Bha feadhainn ann a fhuair cliù air thàilleabh an cuid sgilean - Raghnall Mór MacIllFhaolain agus Màiri Alasdair Raghnaill a thaobh fhìdhleireachd; Calum Thormaid Chaluim 's Lachlann Dhòmhnaill Nìll a thaobh òran; Eòs Nìll Bhig a thaobh sgeulachd – ach thathas ag amharc orra an còmhnaidh mar phàirt dhe 'n t-sluagh.

Tha cuid mhór dhe na h-àiteachan air an nòs àraid a chumail nan dualchas beò, dìreach mar a ghléidh iad an dualchainntean 's a' Ghàidhlig. Aig a’ cheart àm, thro na ginealaichean agus fairis air dà cheud bliadhna gheobhar blas ùr, sònraichte, nàdarra air na h-ealain seo, còmhla ri òrain is puirt ùra a rinneadh 's an dùthaich seo 's a bheil beòthalachd is loinn.)

Neach-aithris: Seumas Watson

Throughout Nova Scotia the living folklore of the Gaelic communities has been maintained by the thousands of Gaels living there, and passed on over generations.

This heritage, which may be seen and heard in the Gaelic areas of the province to this day, is deeply rooted in the cultural history of Western Europe. Early in the 19th century Gaels immigrated from the West Coast of Scotland (or the Old Country, as many here call it) in order to establish a new life for themselves. Poor as they were in worldly goods, they did bring with them a folklore legacy without parallel, along with many other skills and assets.

This verbal and musical heritage has been as wide as the daily life of the communities, and includes songs of all kinds; long tales, short anecdotes and legends; proverbs and expressions; supernatural belief, forerunners and witch lore; pipe and fiddle music; dance, and much more.

From the very beginning, living within their tradition has been what provides the most pleasure for Gaels in the region, and the effects of the folk tradition reach to the very center of their lives, particularly within the rural communities. In every region, as people gather in the ceilidh houses, important social bonds are maintained and an open and accessible community life is constantly renewed in which everyone, young and old, participates.

The singing, reciting, and learning of songs, tales and music is an informal process, and song together with the social occasion have always been considered to be sufficient reward in themselves. These skills are retained in scores of the rural settlements, thanks to the generous goodwill of the céilidh houses that has been so widespread down to our time. As one storyteller said concerning his youth, ‘They were united in spirit and united in the flesh’.

Certainly, that sense of unity can be found within the oral tradition itself. Gaelic folklore cannot be divided into units as would be the practice in mainstream universities; every part of it is intimately related to every other part. In the céilidh houses, you would often hear a story accompanying a song, making clear to the audience the story behind the verses, and there is a repertoire of songs corresponding to the big tunes on the bagpipe.

Some individuals acquired a vast reputation for their performance skills – Big Ranald MacLellan and Mary MacDonald for their fiddle playing; Malcolm Angus MacLeod, and Lauchie MacLellan for singing; Joe Neil MacNeil as a storyteller – but their talents have always been regarded as belonging to the people.

Many of the communities have conserved their unique performance styles, just as they have maintained their separate dialects of Gaelic. At the same time over the generations in the two centuries since the time of settlement, a new and distinctive quality has emerged in verbal and musical performances, together with lively songs and tunes composed in the province.

Crìochan Prìomh Bhaile Haileafags

Nòs a’ bhìdh

Bonnach Peigi Stràthain

Facal-toisich

Bidh cuid do luchd-ionnsachaidh ann an Haileafags an còmhnaidh a' sireadh chothroman a bhith `g obair còmhla ris na beulaichean a th’ ann. A's a’ bhidio seo, tha Lorag Stirling a’ deanamh bonnach `s an aon dòigh a dh'ionnsaich i aig Peigi ni’n Sheòrais `ic Iain, nach maireann. Chur Peigi iomadach bliadhna seachad a’ fuireach ann an Haileafags. Bha i `na cuideachadh mór, mór do luchd-ionnsachaidh.

Neach-aithris: Seumas Watson

Many Gaelic learners in the Halifax Regional Municipality have actively sought out opportunities to connect with native speakers. In this video, Laura Stirling prepares bonnach using a recipe she learned from the late Peggy MacLellan (née Strachan). Peggy resided in the Halifax area for many years and was a great support to Gaelic learners.

See video

Modh Bìdh

Bonnach Peigi Stràthain (ni’n Sheòrais `ic Iain `ic Iain)

¼ cupa siùcair
2 chupa fhlùir
½ spàn bheag do sóda
1 spàn mhór shalainn
½ chupa do gharabhan

Cuir mun cuairt na stuthan tiorama gu léir ann am bobhla fa leth.

Ann am bobhla eile, measgaich 1/3 cupa ola, ugh agus 2/3 cupa do bhlàthaich.

Cuir an dà stuth le chéile gus taois a dheanadh dheth. Deasaich mu thuaiream leth uair a thìde ann an àmhainn air a ro-theasachadh aig 400°.

Preparation of bonnach.

Lorag ni’n Laird `ic Ralph

`S ann à Siorramachd Inbhirnis agus Siorramachd Rois `s an t-seann dùthaich a bha muinntir Lorag ni’n Laird `ic Ralph. Chaidh a breith fhéin ann a Haileafags, Alba Nuadh, ged a bha a teaghlach a’ fuireach ann an Còbh nam Muileach `s an àm, far a robh a h-athair `na mhinistear. Tha Lorag trang `na bean an taighe `s bidh i a’ teagasg a cuid chloinneadh a's an dachaidh aice fhéin. A' là an-diugh, bidh Lorag a’ teagasg na Gàidhlig ann an Haileafags agus tha i  `sàs ann an leasachadh Gàidhlig na h-Alba Nuaidh cuideachd.

Neach-aithris: Seumas Watson

Laura Stirling is descended from emigrants from Invernesshire and Rosshire. She was born in Halifax, Nova Scotia although her family was living in Orangedale, Inverness County at the time; as her father was the local minister. Laura is an active stay at home mother who home-schools her childre. Currently, Laura teaches weekly Gaelic classes in the Halifax area and is actively involved in the Nova Scotia Gaelic community.

Crìochan Prìomh Bhaile Haileafags

Nòs a’ bhìdh

Maragan

Facal-toisich

Anns a’ bhidio seo, tha luchd-ionnsachaidh, Séidheag Nic`IlleMhaoil agus Pàdraig Bennett, a' cur air thaisbeanadh deasachadh mharag mar a chaidh dh'ionnsachadh dhaibh le Màiri Steabhain Dunn. `S iomadh marag a rinn Màiri r' a linn.

Neach-aithris: Seumas Watson

In this video, learners Shay MacMullin and Patrick Bennett share their method for making maragan, as learned from Marie Archie MacLean, Washabuct. Many a marag Marie made in her day.

See video

Eamag NicFhionghuin: Gu dé tha sibh ris an nochd?

Pàdraig Bennett: Tha sinn a’ lìonadh a’ chaolain airson marag gheal.

Séidheag Nic`illeMhaoil: Tha sinn a’ cur mharagan air dòigh mar a dh’ ionnsaich Màiri ‘Illeasbuig dhuinn. Agus `s e min-choirce, uinneanan is geir is salann is piobar a chuir sinn ann a’s a bhobhla agus aniste tha sinn a’ lìonadh, mar a thuirt Pàdraig, a’ chaolain seo. Agus tha fear eile -- chan eil fhios’m a’ bheil thu ‘faicinn na poit sin ach ...

ENF: Seadh.

SNM: Tha fear eile `s a' phoit sin. Feumaidh iad goil fad uair neo dhà neo trì. Agus bidh e deiseil an uair sin. A’ bheil thu fhéin measail air marag gheal?

PB: Gàbhaidh fhéin measail.

SNM: Agus cuin’ a bhios tu `gan ithe?

PB: `S a’ mhadainn . . . bhiodh i eagalach blasda `s a' mhadainn ach bidh i math dhut uair sam bith.

ENF: Dé ghabhas sibh ris na maragan?

PB: Oh, na h-uighean `s tosd, is pìos càise.

SNM: Rud sam bidh a thogras tu. Dh’ fhaodadh buntàta `s glasraich a bhith agad -- ach tha mi `creidsinn gu bheil siod math gu leòr anist ach chì sibh cho mór `s tha an caolan seo. Cuiridh sinn snaoim ann a’ seo agus cumaidh sinn oirnn agus bidh gu leòr againn `son na Nollaige.

ENF: Bidh, gu dearra.

Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012

Preparation of maragan.

Siorramachdan Antaiginis is Phiogto

Nòs a’ bhìdh

Maragan is Ìosban

Facal-toisich

`S e maragan agus ìosban dà bhiadh a tha cumanta ann an Siorramachd Inbhirnis agus Siorramachd Antaiginis am measg Ghàidheal. Tha cuimhn' aig an an t-seann fheadhainn air  a' bhiadh seo a bhi air a' bhòrd-bhìdh gu tric an àm an òige. Tha cuid `gan deanadh fhathast. Gus marag gheal a dhèanadh, cuirear min-choirce, uinneanan, spìosan agus geir ann an caolan a' mhairt. Nìthear maragan dubha air fuil a' mhairt. 

Tha an t-ìosban cus na `s motha agus dèante air feòil phronn, spìosan `s uinneanan. Thuinich roinn mhór do dhaoine a mhuinntir Lochabair agus Mhórair a's an dà shiorramachd seo.

Neach-aithris: Seumas Watson

Two sausages often prepared by Gaels in Antigonish County and Inverness County were maragan and iosban. These dishes are still remembered by the older generation in both areas, and, on ocassion, remain prepared to this day. “Maragan” are puddings made by stuffing a cow intestine with oatmeal, onions, spices and suet. For black puddings, cows blood is added.

Iosban is a larger sausage made with hamburger, spices and onions. Many people from the Lochaber and Morar areas of the Highlands settled in these counties.

Le maragan et l’ìosban étaient deux sortes de saucisses qu’on préparait souvent chez les Gaëls du comté d’Antigonish et du comté d’Inverness. Les personnes âgées se souviennent encore de ces mets dans ces deux régions et on les prépare encore à l’occasion aujourd’hui. Le maragan est un boudin fait en remplissant un intestin de vache d’avoine, d’oignons, d’épices et de suif. Pour produire un boudin noir, on ajoute du sang de vache.

L’ìosban est une saucisse plus grosse faite de viande hachée, d’épices et d’oignons. Bon nombre de personnes originaires des régions du Lochaber et de Morar dans les Highlands se sont établies dans ces comtés.

Maragan is Ìosban

Air a’ bhaile, chan eil sian a' dol a dholaidh. Aig àm na bùidsearachd, théid caolain a’ mhàirt a ghléidheadh gus maragan a dheanadh. Tha na caolain air an lìonadh le uinneanan, min-choirce, geir agus spìosan. Théid na maragan ùr-dèante a ghoileadh mu uair a thìde. Bidh iad an uair sin deiseil `son fraoighigeadh. Tha a' mharag fìor bhlasda le toirneapan `s buntàta còmhla rithe.
 
Bidh ìosban `ga dheanadh deiseil 's an t-fhoghar cuideachd. `S e caolan mór a’ mhàirt, air a lìonadh le feòil phronn, uinneanan agus spìosan, a tha air a chleachdadh ann. As deaghaidh an ìosbain a dhùnadh aig gach ceann, théid a chrochadh an àite blàth air a’ lobhtaidh gus a thiormachadh. Nuair a bhios e deiseil, gabhaidh e bruich, air neo goil, air a’ stòbh. Tha an t-ìosban gu h-àraidh fasanta aig àm na Nollaig.

Neach-Aithris: Stéiseag NicGilleathain

Preparation of two common sausage-like foods common among Gaels.

Narrated by Stacey MacLean.

Préparation de deux types de saucisses qu’on retrouve dans les comtés d’Antigonish et de Pictou.

Rapporté par: Stacey MacLean

Mag ni’n Eideard Chaluim Ailein Ghilleasbuig

`S ann à Ceap Sheòrais a tha Mag ni’n Eideard Chaluim Ailein Ghilleasbuig. Thàinig a cuideachd à Lochabar taobh a h-athar agus às Eilean Bharraigh `s Mùideart taobh a màthar. Tha cuimhn’ aig Mag air a’ Ghàidhlig a chluinneil nuair a bha i òg. Thigeadh piuthair a seanmhar, Floraidh NicNìll - bean-phòsda MacIllEathain - air chéilidh. Bhitheadh ise, `s màthair Mhag, a’ bruidhinn na Gàidhlig còmhla. Tha Mag a’ gabhail suim `s a Ghàidhlig, ged nach eil ach beagan Gàidhlig aice fhéin. Bidh i `gabhail pàirt gu tric ann an tachartasan na Gàidhlig `s a' Bhaile Mhór.

Neach-aithris: Seumas Watson

Mag Lowe (née MacEachern), of Cape George, shared the included information about traditional Gaelic food. Mag is descended from emigrants from Lochaber on her father’s side, and from Barra and Moidart on her mother’s side. Mag recalls hearing Gaelic spoken when she was a child; her grandmother’s sister would get together with Mag’s mother and the two would speak Gaelic together. Although Mag herself did not speak the language growing up, she is currently involved with many Gaelic activities in the Antigonish area.
 

Mag Lowe (née MacEachern), de Cape George, nous a fait part de ces informations sur les aliments traditionnels des Gaëls. Mag descend d’émigrants du Lochaber du côté de son père et d’émigrants de Barra et de Moidart du côté de sa mère. Elle se rappelle qu’on parlait le gaélique à la maison quand elle était petite. Mag se souvient également d’un grand nombre de recettes et de remèdes que sa mère utilisait dans son enfance à Cape George. Même si Mag elle-même ne parlait pas la langue quand elle était petite, elle participe aujourd’hui à de nombreuses activités en gaélique dans la région d’Antigonish.

Ceap Breatainn: Loch Bhras d’Or

Nòs a’ bhìdh

Ceathramhan Cruaidh `s Biogs

Facal-toisich

`S e biadh a bhìte gabhail `s a' chumantas cuspair Marta Ramey. Ag éirigh suas aig àm na Bochdainne Móireadh, dh'fheumadh boireannaich a bhith tapaidh mu chleachdadh flùir, salainn `s min-choirce a h-uile là.  B' fhìor sin gu h-àraid `s a' gheamhradh nuair a bhiodh an crodh tioram agus an teaghlach gun bhainne. Tha Marta ag innse dhuinn mu bhiogs: bonnach do mhin-choirce air a roinn ann an ceathramhan. Aréir choltais, bha am bonnach seo gun chiall cruaidh. Bhiodh muinntir an taighe `ga ghabhail mar bhiadh na maidneadh.

Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach
 

Martha Ramey tells of two core foods that she often had growing up in Rear Big Pond. In the depression era, women had to be creative with such basic ingredients as flour, salt and oatmeal – especially in wintertime when the cattle would often go through a dry spell and the family would be without milk. Here Martha talks about biks, a hard oatmeal bonnach divided into pieces and eaten at breakfast time.

Martha Ramey parle de deux aliments de base qu’elle consommait souvent dans sa jeunesse à Rear Big Pond. Pendant la période de la Dépression, les femmes devaient faire preuve d’imagination avec les ingrédients de base comme la farine, le sel et l’avoine, surtout en hiver, quand le bétail n’allaitait plus et la famille n’avait plus de lait. Ici, Martha parle du biks, qui est un bonnach d’avoine sec qu’on divisait en morceaux et qu’on mangeait au petit déjeuner.

See video

Modh bìdh

Biogs

Min-choirce
Salann
Uisge

Measgaich na stuthan ann am bobhla gu ìre mhath. Sgaoil amach an taois agus dean sguéirichean dhi mar gum biodh aran-coirce ann. Cuir air sìota mhìlseagan iad. Bruichidh gu mall iad `s an àmhainn, aig teas 300°, gus an tig dath ruadh orra. Éirich air an ithe le còta do dh’ìm `ga chur orra.

Modh bìdh

Ceathramhan Cruaidh

Flùr
Salann
Uisge fuar

Cuir na stuthan mun cuairt le chéile ann am bobhla. Sgaoil amach an taois. Dean sguéirichean dhi. Cuir air sìota mhìlseagan iad agus bruich `s an àmhainn iad gus an tig dath ruadh orra.

Preparation of staple foods like hard biscuits made of simple ingredients.

Préparation d’aliments de base comme les biscuits durs faits de simples ingrédients.

Marta ni'n Pheadair Mhóir Steabhain Mhìcheil

Rugadh `s thogadh Marta ni'n Pheadair Mhóir Steabhain Mhìcheil (NicNìll) ann a Gleann a' Gharraidh, far a robh dulachas na Gàidhlig `na àbhaist. Thàinig cuideachd Mharta à Eilean Bharraigh. Dh' fhàg Marta Cùl a' Phóin Mhóir nuair a bha i `na boireannach òg. Fhuair i cosnadh, `na searbhanta, ann am Baile Shudnaidh. `S ann a bhios i fhathast a' cur seachad cuid dha `n t-samhradh `s a' Phón Mhór. Tha e `na thoileachas dhi Gàidhlig a bhruidhinn gu ruige a' là seo fhéin.

Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach

Martha Ramey (née MacNeil) was born and raised at Glen Garry in the rear of Big Pond, Cape Breton County. The MacNeil home was often a gathering place for neighbours to share Gaelic songs, fiddle tunes and pipe music. Martha is descended from emigrants from the Isle of Barra. Martha left Big Pond as a teenager to find work in Sydney, where she worked as a housekeeper. Martha enjoys visiting Big Pond in the summer and is happy to speak Gaelic with others.

Martha Ramey (née MacNeil) est née et a grandi à Glen Garry, à l’arrière de Big Pond, dans le comté du Cap-Breton. Le foyer des MacNeil était souvent un lieu de rassemblement pour les voisins, qui venaient chanter des chansons gaéliques et jouer du violon et de la cornemuse. Les ancêtres de Martha étaient des émigrants de l’île de Barra. Martha a quitté Big Pond à l’adolescence pour chercher du travail à Sydney, où elle a été gouvernante. Martha aime retourner à Big Pond pendant l’été et est heureuse de pouvoir parler le gaélique avec les autres.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Bonnach Éisg

Facal-toisich

Tha Sìne ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill ag innse mu `n dòigh a th’aice-se air bonnach-éisg a dheanamh. Tha bonnach éisg `na lòn fasanta fhathast an Eilean Cheap Breatainn `s ceàrnan eile. Mar is trice, tha bonnach-éisg `ga dheanamh air a' chòrrann as deaghaidh biadh do throsg sàillte. Chomhairlich Sìne gu bheil am bonnach-boise seo air leth math nuair a bhios e `ga chur air an aiseid le annlan do ghruth.

Neach-aithris: Seumas Watson

Jean MacKay explains her way of making fishcakes, a meal enjoyed in Cape Breton and elsewhere. Fishcakes are often made of the remaining fish and potatoes after a codfish dinner. To make fishcakes, fry onions and bacon; add that to a mixture of mashed potatoes and codfish pieces; shape into small cakes and fry. Jean adds that curds are a must when serving this dish!

Jean MacKay explique sa manière de préparer des galettes de poisson, qu’on consomme au Cap-Breton et ailleurs. On les fait souvent avec les restes de poisson et de pommes de terre après un souper à la morue. Pour faire les galettes, on fait revenir les oignons et les lardons; on y ajoute un mélange de purée de pommes de terre et de morceaux de morue; on forme de petites galettes et on les fait revenir à la poêle. Jean ajoute qu’il est indispensable de servir ces galettes avec du fromage caillé!

See video

Modh bìdh

Bonnach Éisg

Blòighean do throsg sàillte
Buntàta pronn
Uinneannan
Béicean
Salann/Piopar

Fraoighig na h-uinneannan `s am béicean còmhla ann am pana. Cuir am buntàta pronn agus an trosg sàillte ann am bobhla leis na h- uinneannan bruich, bìdeagan do bhéicean, salann agus piobar. Cuir na stuthan mun cuairt gu ìre mhath am measg a chéile. Dean bonnachan boiseadh dhe `n ghamalus agus deasaich iad am pana-fraoighigidh gus am bidh dath car ruadh air an dà thaobh. Cuir air a’ bhòrd iad le chow is gruth mar annlan.

Preparation of fish cakes.

Préparation des galettes de poisson.

Sìne ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill Bhig

Chaidh Sìne ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill Bhig a bhreith aig Cùl na h-Aibhne Bige, Cladach a Tuath. `S i a' phiuthar a `s òige a th' aig Mòr NicDhòmhnaill bean-phòsda MhicAonghais. Cluinnear seanchas Mòir air a' làraich-lìn Cainnt mo Mhàthar. Bha am bràthair, D.J., `na fhear-tagraidh na Gàidhlig as leth r'a linn. Thàinig an cuideachd à Leòdhas. Bha Sìne air fhastadh `na banaltram fad bhliadhnaichean shios anns na Staitean Aonaichte agus fad treis ann an Ceap Breatainn cuideachd.

Neach-aithris: Seumas Watson

Jean MacKay was born in Rear Big River, North Shore. She is a younger sister of Sadie MacInnis, who can be heard on Cainnt Mo Mhàthar,and the late Gaelic advocate D.J. Her ancestors came from Lewis. Jean worked for many years as a nurse in Boston and Industrial Cape Breton.

Jean MacKay est née à Rear Big River, sur la Rive Nord du comté de Victoria. Elle est la cadette de Sadie MacInnis. Ses ancêtres étaient originaires de Lewis, ce qu’on reconnaît à son fort accent de Lewis. Jean a été pendant de nombreuses années infirmière à Boston et dans les régions industrielles du Cap-Breton.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Slaman

Facal-toisich

Chleachd Aileas ni’n Alaidh Sheòig an modh seo gus slaman a dheanamh. Tha slaman coltach ri custard pudding. Fàsaidh e tiugh le bainne a chuireadh air dòigh ann an stamag laoigh. Bha an stamag air a crochadh `s a' phoirds fad na bliadhna. Fhads a bha spàinntean `gan toirt àisde, chuireadh tuilleadh bainn’ innte. Bha biadh gu math coltach ris an t-slaman, ris an canadh iad bainne deasgainn, fasanta ann an Siorramachd Antaiginis.

Neach-aithris: Seumas Watson

Alice Smith of North River shared this recipe for “slaman,” a special food from the St. Ann’s Bay area. Slaman is similar to a custard pudding and is thickened with a substance prepared in a calf’s stomach. The stomach was hung in the porch all year and as spoonfuls were taken out, more milk would be added. Alice adds that women at the time had to be creative with the few ingredients: “they had to use their heads to do things and to eat.” A very similar food to slaman was made in Antigonish County that was called “bainne deasgainn.”

Alice Smith de North River nous a fait part de cette recette du slaman, qui était une spécialité de la région de St. Anns Bay. Le slaman ressemble à un pudding de type crème anglaise, qu’on épaississait avec une substance préparée dans l’estomac d’un veau. On suspendait cet estomac dans la véranda pendant toute l’année pour y puiser régulièrement à la cuiller, et on y ajoutait du lait au fur et à mesure. Alice ajoute que, à l’époque, les femmes devaient faire preuve d’imagination avec le peu d’ingrédients disponibles : « Il fallait qu’elles fassent preuve d’imagination dans leurs activités et pour la nourriture. » Dans le comté d’Antigonish, on préparait un mets très semblable au slaman, qui s’appelait bainne deasgainn.

Slaman

Nuair a rachadh laogh a mharbhadh, bheireadh `ad a' stamag às agus ghlanadh `ad gu math i. B’ àbhaist dha mo mhàthair a bhi `ga glanadh. Chuireadh i an uair sin salann agus uisge `na broinn agus dh'fhàgadh i siod `na sheasamh fad oidhche. Làr na mhàireach, chuireadh i bainne ris a’ stuth eile. Bha i an uairsin `ga crochadh fad beagan làithichean, na, `s dòcha, fad seachdain. Nuair a bhiodh a’ slaman deiseil, chuireadh i uibhir do bhainne air dòigh -`s dòcha cart. Bha i `ga bhlàthadh sin air a’ stòbh. An nuair sin, chuireadh i spàn mhór, na dhà dhiubh, dhe `n stuth ris a' bhainne bhlàth. Chuireadh i siod mun cuairt uile agus chuireadh i dha `n dànra taobh e gu fàsadh e car fuar. Nuair a bha am bainne air fuaradh, bha e tiugh - coltach ri tapioca pudding.

B’ àbhaist dhi a' slaman a thoirt dhuinn le uachdar air. Dh'fhaodadh tu siùcar a chur air, na rud sam bith eile a chòrdadh riut. Bha i `cantainn gu robh e math do dhuine. Bha an t-seann fheadhainn a' géilleadh dha sin co dhuibh. Chan eil puddings mar sin againn an diugh. Chan eil sgath ann ach a' fùdar a chuireas tu ri bainne agus a dheanamh tiugh. Ach b' e siod a bh’ aca `s an t-seann aimisir.

Bhiodh stamag a’ laoigh air a crochadh `s a' phoirde fad na bliadhna - far a robh i fionnar. Nuair a bhiodh uibhir do spàinntean air an toirt àisde, bhathas a' cuir tuilleadh bainne innte. As t-samhradh, chuireadh `ad suidheagan lair, na smeuran gorma, air an t-slaman gus barrachd do bhlas a chur ris.

Air a h-aithris aig Aileas ni'n Alaidh Sheòig
© Seumas Watson
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012

Modh bìdh

Slaman

Stamag laoigh
Salann
Uisge
Bainne
Uachdar
Smeuran (Ma `s math leat)

Glan stamag a’ laoigh gu ìre mhath. Lìon le uisge agus salann i. Leig dhi a bhogadh fad na h-oidhcheadh. Air là-na-mhàireach, lìon le bainne i, agus tioramaich i `na crochadh mu thuaiream seachdain a thìde. Nuair a bhios i tioram, teasaich mu cheithir cupannan do bhainne air uachdar a’ stòbha. Cuir beagan spàinean móra dhe ‘n stuth às stamag a’ laoigh ris a’ bhainne bhlàth. Cuir mun cuairt e gu math agus fàg dha `n dàrna taobh e dh’fhuarachadh. Théid a’ slaman an tighead mar na `s fhuaire a dh’fhàsas am measgachadh. Cuir air a' bhòrd e le uachdar, siùcar - air neo smeuran na ràithe - air a' bhàrr.

Preparation of slaman, a custard-like pudding.

Préparation du slaman, pudding évoquant la crème anglaise.

Aileas ni'n Alaidh Sheòig

B’ ann à Cnoc MhicRath, Drochaid na h-Aibhne Tuath, a bha Aileas ni'n Alaidh Sheòig. `S e na Leòdhasaich a bu mhoth' a sheatlaig ann an Drochaid na h-Aibhne Tuath. `Na boireannach fialaidh còir, bha e `na thoileachas mór dhi srùbag a dhèanadh do luchd-céilidh.

Neach-aithris: Seumas Watson

Alice Smith (née MacRae) was born in MacRae’s Hill, North River. She was descended from settlers from Lewis. Alice was a generous hostess who took pleasure in serving tea and entertaining guests.

Alice Smith (née MacRae) est née à MacRae’s Hill, à North River. Ses ancêtres étaient originaires de Lewis. Alice était une hôtesse généreuse qui prenait plaisir à servir le thé et à divertir ses invités.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Stapag

Facal-toisich

Bha min-choirce a' toirt brìgh is susbaint do chaochladh seòrsachan bìdh a ghabhadh Gàidheil na h-Albann Nuaidh mar an àbhaist. Bha stapag `na lòn dèante air min-choirce a ghabhadh faotainn am bìtheantas ann an nàbachdan Camas Anna. Tha Mòr ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill ag ràdh gun dèanar stapag le min-choirce amh air a measgachadh le bainne `s siùcar. Bhìte a' gabhail na dibhe seo los neart `s fallaineachd a chur air thapadh.

Neach-aithris: Seumas Watson

Oatmeal was a key ingredient in many foods prepared by Nova Scotia Gaels. One oatmeal dish known to the St. Ann’s Bay area was stapag. As Sadie MacInnis explains, stapag was made pouring milk and sugar over raw meal. People would drink this treat for health and energy.

L’avoine était un ingrédient essentiel dans de nombreux aliments des Gaëls de la Nouvelle-Écosse. L’un des plats à base d’avoine qu’on connaissait dans la région de St. Anns Bay était le stapag. Comme l’explique Sadie MacInnis, on préparait le stapag en versant du lait et du sucre sur de l’avoine fraîche. Les gens buvaient ce plat pour se donner de l’énergie et pour la santé.

See video

© Cainnt mo Mhàthar

Modh Bìdh

Stapag

4-5 spàinean móra do mhin-choirce
Bainne
Siùcar

Cuir a' mhin-choirce ann am bobhla `s cuir rithe uiread do bhainne `s siùcar a chòrdas riut fhéin.

Stapag is a simple oatmeal dish known in the St. Ann's Bay area.

Le stapag est un simple mets à base d’avoine de la région de St. Anns Bay.

Mòr ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill

Chaidh Mòr ni’n Mhurchaidh Dhòmhnaill a bhreith `s a thogail air Cùl na h-Aibhne Bige, Cladach a Tuath. `S ann à Leòdhas a bha a sinnsearan. `Na bean an taighe chòir, tha i cumail traing a h-uile là eadar aoighean is oghaichean. `S i a tha toilichte a chur srùbag air dòigh do chàirdean `s dh' a teaghlach.

Neach-aithris: Seumas Watson

Sadie MacInnis (née MacDonald) was born and raised in a Gaelic speaking home in Rear Little River, North Shore, Victoria County. Her ancestors were emigrants from the Isle of Lewis. She was a homemaker her entire life and still enjoys entertaining friends and family, serving an array of goodies with a strong cup of tea.

Sadie MacInnis est née et a grandi dans un foyer parlant le gaélique, à Rear Little River, sur la Rive Nord du comté de Victoria. Ses ancêtres avaient émigré de l’île de Lewis. Elle est restée femme au foyer toute sa vie et aime toujours accueillir ses amis et les membres de sa famille, à qui elle sert toutes sortes de bonnes choses avec une bonne tasse de thé bien fort.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Làghan

Facal-toisich

Anns na làithean a dh' aom, bha làghan `na bhiadh cumanta air a' Chladach a Tuath. Nìthear làghan air min-choirce a tha `ga cur am bogadh ann an uisge fad a' trì, no ceithir làithichean los gu fàs e geur. Nì làghan feum do neach a tha bochd agus e eutrom air a' mhionach.

Neach-aithris: Seumas Watson

A once common oatmeal food on the North Shore is làghan. It is prepared by steeping oatmeal in water for 3 to 4 days until sour. Once sour, the thin, white liquid is taken off and boiled until thick. This dish is suitable for the ill, as it is very bland to the taste. It is especially soothing for sore stomachs. Sugar and milk, or cream, could added, or even butter and molasses, to add more flavour.

Ce mets à base d’avoine était dans le temps couramment consommé sur la Rive Nord. Le làghan était préparé en faisant tremper de l’avoine dans de l’eau pendant trois à quatre jours, jusqu’à ce qu’elle devienne aigre. Une fois qu’elle était aigre, on enlevait le liquide blanc léger et on le faisait bouillir jusqu’à ce qu’il épaississe. Ce mets était bon pour les malades, parce qu’il était très fade. Il avait un effet particulièrement calmant pour les maux d’estomac. On pouvait ajouter du sucre et du lait (ou de la crème), ou même du beurre et de la mélasse, pour lui donner plus de goût.

Làghan

Modh bìdh

Làghan

3 chupannan do mhin-choirce
4 cupannan uisge aig teothachd blàths an t-seòmbair
Bàrr/bainne
Siùcar
Ìm, molaiseas (Mar is math leat fhéin)

Measgaich a' mhin-choirce agus an t-uisge le chéile. Leig dha `n stuth sheasadh aig teothachd blàths an t-seòmbair fad ceithir làithichean gus am fàs e geur. Cuir an stuth thro shìolachan agus goil an sugh gus am bi e tiugh `s dath glas coltach ri bainne air. Cuir air a' bhòrd e `na bhiadh teth le bàrr `s siùcar. Faodar ìm `s molaiseas a chuir air gum bi e rud beag na `s blasda.

Leabhar còcaireachd Comunn Furstachd nam Ban, coithional Eaglais Eaphrim Scott

Preparation of làghan, a fermented oatmeal dish.

Préparation du làghan, mets à base d’avoine fermentée.

Oighrig ni'n Shandaidh Choinnich Iain

Rugadh Oighrig ni'n Shandaidh Choinnich Iain (MacDhiarmaid) ann an Còbh na Reagadh. `S i an té a b' òige dhe `n t-sianar do chloinn a bh' aig Sandaidh `s Ciorstaidh Ann (NicLeòid). `S ann dha Na Hearadh a bhuineadh a sinnsearan bho thùs. Gabhaidh naidheachd mu beatha leubhadh ann a Cape Breton's Magazine.

Neach-aithris: Seumas Watson

Evelyn Smith (nee MacDermid) was born at Wreck Cove. She married Alexander Smith from the same district. Evelyn was an excellent source of local tradition. Her grand uncle made the Gaelic song “The Woman Who Lost Her Gaelic.” Her ancestors were from Harris.

Crìochan Chamuis Anna

Nòs a’ bhìdh

Ceann Gropaig

Ceann Gropaig

Tha ceann grobaig `na bhiadh sònraichte am measg muinntir a’ Chladaich a Tuath. Bhìte `ga ithe gu cumanta `s an àm a bha an trosg pailt agus air a ghlacadh le dorgh, lìon agus tràl. Feumaidh an ceann a bhi `na dheagh mheudachd gu faighear a dhinneadh le min-choirce `s stuthan blasda eile.

Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil

Ceann grobaig is a food dish particular to the North Shore people. I t was common in the time when cod where plentiful and caught with handline, net and trawls near the shore from small boats. The heads have to be a fair size to fill them with oatmeal and other ingredients.

Les émigrants des îles de Lewis et Harris qui se sont établis dans la région de St. Anns Bay avaient coutume de préparer des fruits de mer, puisqu’on pratiquait également la pêche de l’autre côté de l’océan. L’un des plats bien particuliers de ces colons était le ceann gropaig, qui consistait en des têtes de morue farcies. Dans cette vidéo, Jean MacKay et Sadie MacInnis, qui sont sœurs, expliquent leur propre méthode de préparation de ce plat, qu’on savourait souvent avec des navets et des pommes de terre ou avec du pain et de la mélasse.

See video

Modh bìdh

Ceann Gropaig

4-5 grùthannan ùra truisg
Ceann truisg `na mheud mór
1 ½ span bheag do shalann (`ga chur air na grùthannann )
2 spàn bheag do shalann (`ga chur anns an uisge)
1 spàn bheag do phiobar
¾ cupa do flùr
1 chupa do mhin-bhuidhe
2 chupa do mhin-choirce chruinn

Le salann is piobar, cuir na grùthannan am bogadh fad oidhche. Làr-na-mhàireach, cuir air goil poit mhór do dh’uisge. Glan ceann an truisg gu math – gun seud do dh’fhuil a bhi air fhàgail ann. Glan na grùthannan, fear mu leth, le uisge fuar ann am bobhla. Leig as an t-uisge agus fàg na grùthannan anns a’ bhobhla. Glan na grùthannan turas arithist. Thoir as na pìosan dhiubh air a bheil droch dhath. Faisg air na cuislean, gus an toirt air falbh, brùth air na grùthannan gus cnapan a dheanadh réidh. Cuir salann `s piobar ris na grùthannan. Cuir dà spàn bheag do shalann anns an uisge ghoileach. Cuir flùr, min-bhuidhe agus coirce ris na grùthannan. Measgaich na stuthan gu math le spàn-fiodha. Ma `s ann tuilleadh `s bogalta a bhios am measgachadh, cuir barrachd do mhin-choirce ris. Lìon ceann an truisg leis a’ mheasgachadh a tha seo. Nuair a bhios ceann an truisg air a dhinneadh gu léir, càirich ann an uisge goileach, saillt’ e. Cuir còmhdach air a’ phoit `s leig dha `n cheann a ghoil mu thuaiream uair a thìde. Cuir air a bhòrd-bhìdh e teth. Tha e `na bhiadh blasda còmhla ri buntàta is tuirneapan, air neo aran is tréicil.

© Cainnt mo Mhàthar

A fish meal from Cape Breton’s North Shore area made with cod heads, oat meal and other ingredients.

Un des mets favoris des gens de la région, à base d’avoine et de têtes de morue.

Sìne agus Sadie nigheannan Mhurchaidh Dhòmhnaill

Rugadh na peathraichean Sìne (NicAoidh) agus Sadie (NicAonghais), nigheannan Mhurchaidh Dhòmhnaill (Dòmhnallach), ann an Cùl na h-Aibhne Bige. Thogadh iad ann an taigh làn dualchas na sgìreachd a chaidh sheatladh, `s a’ mhór-chuid, le daoine a thànaig à Leòdhas. B’ i a’ Ghàidhlig a’ cheud chànan a dh’ionnsaich 'ad aig an taigh. Tha 'ad `ga cumail an cleachdadh gus a' là an diugh. `S e ceann grobaig biadh a tha iad air a bhi eòlach air bho `n àm dhaibh a bhi 'g éirigh suas.

Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil

The MacDonald sisters Jean and Sadie were born and raised at Rear Little River. Their household was a stronghold of Gaelic traditions in a district settled mostly from the Isle of Lewis. Their first language was Gaelic which they speak to the presesnt. Ceann grobaig is a food they have been familiar with from the time of their youth.

Sadie MacInnis est née et a grandi dans un foyer parlant le gaélique, à Rear Little River, sur la Rive Nord du comté de Victoria. Ses ancêtres avaient émigré de l’île de Lewis. Elle est restée femme au foyer toute sa vie et aime toujours accueillir ses amis et les membres de sa famille, à qui elle sert toutes sortes de bonnes choses avec une bonne tasse de thé bien fort.

Jean MacKay est née à Rear Big River, sur la Rive Nord du comté de Victoria. Elle est la cadette de Sadie MacInnis. Ses ancêtres étaient originaires de Lewis, ce qu’on reconnaît à son fort accent de Lewis. Jean a été pendant de nombreuses années infirmière à Boston et dans les régions industrielles du Cap-Breton.