An Drochaid Eadarainn Tha i seo 'na làraich-lìn a sholaraicheas dorust fosgailte do dhualchas beò na Gàidhlig mar a chìthear, a chluinnear 's a chleachdar a' là an-diugh ann an Gàidhealtachd na h-Albann Nuaidh.
'S ann leis na mìltean dhe na Gàidheil a tha còmhnaidh ann an coimhearsnachdan Gàidhlig air feadh Alba Nuaidh a bhios an dùthchas beò air a chumail suas agus air a thoirt seachad bho ghlùin gu glùn.
Ged a tha an dùthchas seo ri chluinnteil 's ri fhaicinn ann an ceàrnaidhean Gàidhealach na h-Albann Nuaidh chun a’ là an diugh, tha e suidhichte gu domhainn ann an eachdraidh na Roinn Eòrpa. Tràth 's an naoidheamh linn deug, thànaig a' sluagh anall à taobh siar na h-Albann (neo an t-Seann Dùthaich, mar a their iad) gus beatha ùr a dheanadh dhaibh p-fhéin. Bochd 's gu robh iad ris an t-saoghal, thug iad leo’ dìleab gun choimeas ann am beul-aithris, cho math ri sgilean is buadhannan eile.
Bha 's tha a' stòras beòil seo cho farsaing ri beatha laitheil gach duine, a’ gabhail astaigh òran do gach seòrsa; sgeulachdan fada, naidheachdan goirid is eachdraidhean ionadail; sheanfhaclan is ghnàthasan cainnte; ghiseagan is mhanaidhean 's buidseachd; ceòl na pìobadh 's na fìdhleadh; danns, agus móran eile.
(Bho thùs agus fhathast, 's e bhith beò 's an dùthchas as moth' a bheir tlachd is toileachas do Ghàidheil an taobh seo, 's tha buaidh na beul-aithris air an taobh shòisealta dheth aig teis meadhan am beatha, gu h-àraid anns na coimhearsnachdan. Anns gach sgìre, le bhith tighinn cruinn gu tric anns na taighean céilidh, bidh na ceangailichean daingeann 'gan cumail suas, agus beatha fhosgailte a’ sìor ùrachadh 's am bi gach neach a' gabhail pàirt, eadar sean is òg.
'S e saoghal neo-fhoirmeil a th' ann, a bhith a’ gabhail, a’ togail 's ag innse òran, sgeulachd is ceòl, 's tha an t-òran 's a' cuideachd mun cuairt riamh air a bhith 'nan dhuais fhéin. Tha na sgilean seo air an cumail suas ann am ficheadan do choimhearsnachdan ionadail, taing do bhàigh is càirdeas fosgarra nan taighean céilidh a bha cho bitheanta anuas chun a' là an diugh. Mar a thuirt an sgeulaiche fhéin mu àm òige, ‘Bha iad aonaichte nam feòil 's nan spiorad’.
Gun teagamh tha an aonachd sin ri fhaighinn taobh astaigh an dualchais fhéin. Chan eil saoghal na beul-aithris Ghàidhlig ri sgaradh 'na chaoban mar a dheante ann an oilthighean an t-saoghail mhóir; tha gach pàirt dhe dlùth-fhuaighte ris a’ chòrr. 'S an taigh chéilidh 's minic a chualas naidheachd an cois òrain a dheanadh soilleir dha 'n luchd éisdeachd cuid dhe na ceathramhan, 's gheobhte òrain a fhreagradh do cheòl mór air a’ phìob.
Bha feadhainn ann a fhuair cliù air thàilleabh an cuid sgilean - Raghnall Mór MacIllFhaolain agus Màiri Alasdair Raghnaill a thaobh fhìdhleireachd; Calum Thormaid Chaluim 's Lachlann Dhòmhnaill Nìll a thaobh òran; Eòs Nìll Bhig a thaobh sgeulachd – ach thathas ag amharc orra an còmhnaidh mar phàirt dhe 'n t-sluagh.
Tha cuid mhór dhe na h-àiteachan air an nòs àraid a chumail nan dualchas beò, dìreach mar a ghléidh iad an dualchainntean 's a' Ghàidhlig. Aig a’ cheart àm, thro na ginealaichean agus fairis air dà cheud bliadhna gheobhar blas ùr, sònraichte, nàdarra air na h-ealain seo, còmhla ri òrain is puirt ùra a rinneadh 's an dùthaich seo 's a bheil beòthalachd is loinn.)
Neach-aithris: Seumas Watson
Throughout Nova Scotia the living folklore of the Gaelic communities has been maintained by the thousands of Gaels living there, and passed on over generations.
This heritage, which may be seen and heard in the Gaelic areas of the province to this day, is deeply rooted in the cultural history of Western Europe. Early in the 19th century Gaels immigrated from the West Coast of Scotland (or the Old Country, as many here call it) in order to establish a new life for themselves. Poor as they were in worldly goods, they did bring with them a folklore legacy without parallel, along with many other skills and assets.
This verbal and musical heritage has been as wide as the daily life of the communities, and includes songs of all kinds; long tales, short anecdotes and legends; proverbs and expressions; supernatural belief, forerunners and witch lore; pipe and fiddle music; dance, and much more.
From the very beginning, living within their tradition has been what provides the most pleasure for Gaels in the region, and the effects of the folk tradition reach to the very center of their lives, particularly within the rural communities. In every region, as people gather in the ceilidh houses, important social bonds are maintained and an open and accessible community life is constantly renewed in which everyone, young and old, participates.
The singing, reciting, and learning of songs, tales and music is an informal process, and song together with the social occasion have always been considered to be sufficient reward in themselves. These skills are retained in scores of the rural settlements, thanks to the generous goodwill of the céilidh houses that has been so widespread down to our time. As one storyteller said concerning his youth, ‘They were united in spirit and united in the flesh’.
Certainly, that sense of unity can be found within the oral tradition itself. Gaelic folklore cannot be divided into units as would be the practice in mainstream universities; every part of it is intimately related to every other part. In the céilidh houses, you would often hear a story accompanying a song, making clear to the audience the story behind the verses, and there is a repertoire of songs corresponding to the big tunes on the bagpipe.
Some individuals acquired a vast reputation for their performance skills – Big Ranald MacLellan and Mary MacDonald for their fiddle playing; Malcolm Angus MacLeod, and Lauchie MacLellan for singing; Joe Neil MacNeil as a storyteller – but their talents have always been regarded as belonging to the people.
Many of the communities have conserved their unique performance styles, just as they have maintained their separate dialects of Gaelic. At the same time over the generations in the two centuries since the time of settlement, a new and distinctive quality has emerged in verbal and musical performances, together with lively songs and tunes composed in the province.
Tha ùrnaigh `s altachadh am bitheantas an dualchas na h-Eaglaise Phròstanaich. Bha e `na chleachdadh ann an móran thaighean mun cuairt air a’ Chladach a Tuath an teaghlach a thighinn cruinn `s a’ mhadainn a ghabhail ùrnaigh còmhla ro’ thoiseachadh air obair an latha. Thigeadh muinntir an taighe còmhla arithist feasgar gus ùrnaigh a ghabhail mun gabhadh iad mu thàmh.
Neach-aithris: Seumas Watson
Praying and the saying of grace are common aspects of the Protestant tradition around the North Shore. In many houses, families would come together for prayer before starting the day’s work. They would gather again in the evening to pray before retiring.
Rugadh “Holy Charlie” MacDhòmhnaill (Teàrlach mac Caluim Iain Dhòmhnaill) a's an Tairbeart faisg air Drochaid na h-Aibhne Tuath. Bha ainm aig na Dòmhnallaich seo a bhi air leth cràbhaidh agus ionnsaichte air a’ bhìoball. Bha cliù aig Teàrlach a bhi `na mhinistear air leth an dàrna cuid a shearmonachadh `s a’ Ghàidhlig agus a thogadh am fonn. Thuinich cuideachd “Theàrlaich Naoimh” ann a Ceap Breatainn à Eilean Leòdhais.
Neach-aithris: Seumas Watson
“Holy Charlie” MacDonald was born in Tarbot, near North River Bridge. These MacDonalds were known as religious people well versed on the bible. Charlie was highly regarded as a minister capable of delivering a sermon in Gaelic and precenting. The first of these MacDonalds hailed from Lewis.
Le révérend Charles MacDonald est né à Tarbot, dans le comté de Victoria, lors de l’année connue sous le nom d’« Année de la grande neige ». Il était connu partout dans l’île sous le nom de « Holy Charlie ». Son père, Malcolm, était un théologien érudit et un aîné respecté dans l’Église presbytérienne. Charlie a été élevé dans un foyer imprégné de la tradition de Lewis, dans lequel les prières en famille, les chants religieux et la lecture de la Bible étaient très courants. La famille de Charlie MacDonald est restée très fidèle à l’Église et le fait que Charlie lui-même ait eu la vocation religieuse n’a rien eu de surprenant. Charlie a été pendant toute sa vie un pasteur compétent de l’Église presbytérienne du Cap-Breton.
Tha Seònaid ni’n Chrisdein Dhòmhnaill Mhóir ag innse beagan mu deidhinn a teaghlaich `s i a' dol air n-ais ann an cuimhne dha `n Nirribhidh. Thàinig a sin seanair, Aonghas Tàillear, gu Crìochan Camus Anna à Leòdhas. `S e a' sgeul a bh'aig Seònaid gu na rugadh Aonghnas Tàillear mar an naoidheamh glùn anuas bho rìgh a bha uair ann an Lochlann. Co dhiubh gu bheil an eachdraidh seo ceart na ceàrr, tha an stòraidh `na theisteanas air a' cheangail a bh'ann eadar na Gàidheil `s na Lochlannaich a's an t-seann aimsir. Tha ainmeannan aig cuid dha na fineachach Leòdhasach stéidhichte air faclan às a' Lochlanais, mar eisimpleir MacLeòid, MacIomhair agus MacAmhlaigh.
Neach-aithris: Seumas Watson
Jessie MacRae tells about herself and explains familial ties to Norway. Her great grandfather, Angus Tailor Morrison, came to St. Ann’s Bay from the Isle of Lewis. Jessie states that he was a ninth generation descendent of a king in Norway. Regardless of how accurate this family account is, it is worth noting that Jessie was aware of a connection between the Gaels and the Vikings. Many surnames of Lewis settlers in the St. Ann’s Bay area, such as MacLeod, MacIver and MacAulay, have their roots in Norse words.
Jessie MacRae parle d’elle-même et explique les liens familiaux en Norvège. Son arrière-grand-père, Angus Tailor Morrison, est venu à St. Anns Bay en provenance de l’île de Lewis. Jessie dit qu’il était un descendant de neuvième génération d’un roi de Norvège. Que cela soit vrai ou non, il vaut la peine de noter que Jessie était consciente du lien entre les Gaëls et les Vikings. Bon nombre de noms de famille des colons de St. Anns Bay originaires de Lewis, comme MacLeod, MacIver et MacAulay, trouvent racine dans des mots norvégiens.
B’ ann à Cùl a' Chnuic Mhóir a bha Seònaid ni’n Chrisdein Dhòmhnaill Mhóir Aonghais an Tàilleir (Seònaid Mhoireasdan), boireannach eirmseach, éibhinn agus cho laghach `s a ghabhadh. `S e stoc à Leòdhas a bha `s a' cuideachd aice. Bha i `na ball do choithional Ephraim Scott a's an Acarsaid a Deas. Le làn a cinn dhe `n Ghàidhlig, dheanadh Seonaid toileachadh mór ri pàirt a ghabhail ann an tachartasan aig Colaisde na Gàidhlig, goirid dha h-àite-còmhnaidh pìos beag shuas a' rathad.
Neach-aithris: Seumas Watson
Jessie MacRae was born and raised at Big Hill Rear, Victoria County. She was a very blunt and comical lady. Jessie was an active member of the Ephraim Scott Presbyterian Church in South Haven and enjoyed attending events at the Gaelic College near hear home.
Jessie MacRae est née et a grandi à Big Hill Rear, dans le comté de Victoria. Elle était une femme très franche et très comique. Jessie participait à de nombreuses activités de l’église presbytérienne Ephraim Scott à South Haven et aimait participer aux activités au Gaelic College près de chez elle.
Chaidh a’ laoidh seo a dheanadh anns an t-Seann Dùthaich le Nigel MacNìll, `s a naoidheamh linn deug. Chaidh e fhoillseachadh anns a’ cho-chruinneachadh Laoidhean is Dàin Spioradail a nochd ann an 1894. Dh’ ionnsaich Coinneach Dhòmhnaill a’ laoidh seo aig a choimhearsnach, Aonghus MacFhionghain, a bha air leth measail air bàrdachd is òrain.
Neach-aithris: Stéiseag Nic'Illeathain
This hymn, composed in the late 1800s, appears in Laoidhean is Dàin Spioradail. Kenny learned this song from Angus MacKinnon, a neighbour with a passion for song and poetry.
Cet hymne composé à la fin du XIXe siècle figure dans Laoidhean is Dàin Spioradail. Kenny a appris cette chanson auprès d’Angus MacKinnon, voisin passionné de chanson et de poésie.
Tha iocshlaint aig an Lighich mhór;
Tha tròcair `s truas an Ìosa;
Tha slàinte ann nach ceannaich òr;
Tha sòlas an guth Ìosa.
Sud an téud is mils' an Glòir,
Sud am fonn th' aig ainglel mór
Sud an t-ainm a nì oirnn fòir -
Ainm gun choimeas Ìosa.
Do pheacadh maithidh e na ghaol;
O éisd ri caomh-ghuth Ìosa;
An sìth bi `g imeachd suas tre `n t-saogh'l,
A dh'fhaotainn crùin le Ìosa.
O mol an t-Uan thug dhuinn a' bhuaidh;
Tha m' earbs' gach uair an Ìosa;
A chliù bidh mi gach là a' luaidh,
`S mo ghràdh cho buan do dh'Ìosa.
Na ainm-san nì mi oidhirp dhian,
`S mo chridhe `g iarraidh Ìosa;
Is O, tha m' anam làn de mhiann
Air aghaidh sgiamhach Ìosa.
Tar-sgrìobhadh: Laoidhean is Dàin Spioradail
Air a dheasachadh le: Sgioba a' Phroiseigt
An old hymn composed in Scotland.
Vieil hymne composé en Écosse.
`S ann ann a Loch Laomain a rugadh Coinneach Dhòmhnaill Choinnich. Thug e seachad roinn mhór do bhliadhnaichean a’ fuireach ann a Baile Shudnaidh far a robh e `na mhaighstir-sgoile. ’S ann à Beàrnaraigh na Hearadh a bha sinnsearan Choinnich. Bha ainm aig athair, agus tha aige fhéin, a bhith math air seinn `s an eaglais.
Neach-aithris: Stéiseag Nic'Illeathain
Kenny Morrison, a retired school teacher, originally hails from Loch Lomond. He currently lives in Sydney. A descendant of Berneray Gaels, he comes from a long line of fine singers, well known for precenting psalms and singing hymns.
Kenny Morrison est un enseignant à la retraite. Il est originaire de Loch Lomond. Il vit aujourd’hui à Sydney. Ses ancêtres étaient des Gaëls de Berneray et il fait partie d’une longue lignée de très bons chanteurs, bien connus pour leurs psaumes et leurs hymnes.
Tha sinn gu math fortanach gu bheil a leithid dha na clàraidhean seo againn a dh’innseas eachdraidh air inimreachas nan ceud Ghàidheal. Chualas an naidheachd seo air mar a thàinig na Tuathaich gu crìochan Loch Laomain aig fear Seonaidh Ailean Dòmhnallach. Thàinig a’ stòraidh seo anuas, o ghlùin gu glùin, `s an teaghlach aige.
Neach-aithris: Stéiseag Nic'Illeathain
We are fortunate that immigrant stories have been recorded such as this, detailing the journey of Gaels to Nova Scotia. The late Johnny Allan MacDonald related a family history of North Uist Gaels’ arrival to the Loch Lomond area of Cape Breton.
Nous avons de la chance que des récits d’immigrants comme celui-ci aient été enregistrés. Ce récit décrit en détail le périple des Gaëls venus en Nouvelle-Écosse. Feu Johnny Allan MacDonald raconte une histoire de famille, décrivant l’arrivée des Gaëls de North Uist dans la région de Loch Lomond au Cap-Breton.
Rugadh Seonaidh mac Alasdair Mhóir Sheonaidh Aonghais `ic Ghilleasbuig ann an Enon ann an 1890. Thàinig a chuideachd às Uibhist a Tuath. Bha Seonaidh gu sònraichte fiosrachail air eachdraidh na sgìreachd dha `m buineadh e agus mar a thàinig a theaghlach gu bhith ann às an t-seann dùthaich. Dh’eug e nuair a bha e 103 bliadhn’ a dh' aois.
Neach-aithris: Stéiseag Nic'Illeathain
Johnny Allan MacDonald was born in Enon, in 1890. Like most of his neighbours in the district, Johnny Allan was of North Uist descent. He was a wealth of information regarding his ancestors’ settlement in the Loch Lomond area.
Johnny Allan MacDonald est né à Enon en 1890. Comme pour la plupart de ses voisins du district, ses ancêtres étaient originaires de North Uist. Il avait un trésor d’informations sur l’établissement de ses ancêtres dans la région de Loch Lomond.
Tha a’ chonair Mhoire cudthromach ann am beatha cuid a Ghàidheil. `S e Ùrnaigh ar n-Athair agus Fàilte dhut a Mhoire, am measg feadhainn eile, a `s moth' a bhios `gan gabhail ann.
Neach-aithris: Frangag NicEachainn
The recitation of prayers such as the Lord’s Prayer, Hail Mary and Glory Be are commonly said in Catholic households. For many Gaels, rosaries are a source of comfort and reinforcement of faith.
On récite souvent dans les foyers catholiques des prières comme le Notre Père, Je vous salue Marie, et Gloire au Père. Pour de nombreux Gaëls, les rosaires étaient une source de réconfort et d’approfondissement de la foi.
Rinn A.T. Dòmnallach an t-òran seo a mholas saighdearan òga à Alba Nuadh aig àm a' Chiad Chogaidh Mhóir. Dh' fhoillsich an Antigonish Casket an t-òran ann an 1916. 'S ann á Baile Mhoirein, Siorramachd Antaiginis a bha A.T. B' e Iain MacIll’Bhràth a bu sheanair dha. 'S e "Iain am Piobair" a thug 'ad air MacIll’Bhràth agus 's e bàrd 's piobair ainmeil a bh’ ann. Theagaisg A.T. clasaichean Gàidhlig aig Oilthigh Naomh Fransaidh Xavier fad dà bhliadhna eadar 1919 's 1921.
Neach-aithris: Lodaidh MacFhionghain
This song of praise was made for the young men of Nova Scotia who were going to battle in WWI. It was composed by A.T. MacDonald of Morristown, Antigonish County and was published in the Antigonish Casket in 1916. A. T. MacDonald was the grandson of the well-known piper and poet, John MacGillivray (1792-1862). A.T. MacDonald taught Gaelic at St. F.X. University for two years, 1919-1921.
Ce chant de louanges a été composé pour les jeunes hommes de la Nouvelle-Écosse qui partaient au combat lors de la Première Guerre mondiale. Son auteur est A. T. MacDonald de Morristown, dans le comté d’Antigonish. Il a été publié dans le Antigonish Casket en 1916. A. T. MacDonald était le petit-fils de John MacGillivray (1792–1862), célèbre cornemuseur et poète. A. T. MacDonald a enseigné le gaélique à l’Université Saint Francis Xavier pendant deux années, de 1919 à 1921.
Deoch slàinte nam fearaibh
Dh’fhàg an baile Diluain,
Deoch slàinte nan gallan
Dh’fhàs fiùghanta fallain,
`S bho `n sheòl sibh o’n chala
Slàn math leibh air chuan.
Thoir a nuas an deoch làidir
Mar bu mhinig le Gàidheil,
Òl deoch slàinte nam bràithrean
Tha air bhràighe nan stuadh.
`S iomadh athair `us màthair
Agus piuthar `us bràthair,
Le cridhe glé chràidhte
Rinn sibh fhàgail fo smuain.
`S iomadh srath agus gleannan
Air Tìr Mór, agus Eilean,
Anns na dh’fhàg sibh ur leannan
Grinn, ceanalta, suairc’.
Nuair a théid na fir bhorba
Gu taobh eile na fairge,
Faodaidh Mortair nan Leanaban
A chuid airm a chuir suas.
Sliochd nan Gàidheal luath-làmhach
Rachadh dian ri uchd catha,
`S iad a dhèanadh an sgathadh
`N am crathadh na cruaidh.
Bidh ur nàimhdean fo `r casan
`Ga stampadh mar ghasan,
Pìob mhór nan trì dosan
Sìor fhroiseadh nan duan.
Chan eil fàth bhi `gur tuireadh.
Tha ur dùthaich `gur sireadh,
`S mura till sibh ruinn tuilleadh
Thig ar mire gu gruaim.
Nuair a dhìoghailtair an deachaimh
`S a théid a’ chùis seachad,
Gur e fear nach till dhachaidh,
Fear as fhaide bhios buan.
Bidh e cliùiteach `s gach earrann
Air muir `us air fearann,
Bidh e mùirneach `us maireann
Ann an Talla nan Tuath.
`S e mo dhòchas ur ruighinn,
`S e mo dhùrachd ur tighinn,
`S bho na tha sinn `nar suidhe,
Lìon a rithist a’ chuach.
.................................................................................................
Cha b’ e rùn a bhith pòiteach
Dh’fhàg mùirneach gu h-òl sinn,
Ach cliù nam fear òga
Nach sòradh a luach.
Tha sibh “Sìol nam fear fearail”
Dha’ m bu bheus a bhith duineil,
Dhuibh bu dual a bhi gramail
Dol an coinneamh luchd fuath.
`N Albainn Ùr an cois sàile
`S ann a fhuair sibh ur n-àrach,
`S cha till sibh bho ‘n làraich
Gu bràcha gun duais.
Sibh na curaidhean calma
Théid gu h-ullamh fo’r n-armaibh,
Bheir sibh breacan na h-Alba
Do’ n Ghearmailt air chuairt.
`S ann tha `n còmhlann is grinne
Air bhòrdhabh na luinge,
Sìol rùnach a’ chruinneachd (?)
Gràinne mullaich na sguab.
Gu’ m bu phùdar `ga chaitheamh
Ann a mosguinn a’ chatha,
Bidh an Duitseach `na laighe
Mu `n téid claidheamh an truaill,
Bidh e cliùiteach `s gach earrann
Air muir `us air fearann,
Bidh e mùirneach `us maireann
Ann an Talla nan Tuatha.
© Nòs is Fonn
Tar-sgrìobhadh: Fad air Falbh ás Innse Gall
Air a dheasachadh le: Sgioba a' Phroiseigt 2012
A song of praise for WWI soliders from Nova Scotia.
Chant néo-écossais à la louange des soldats de la Première Guerre mondiale.
Chaidh Maxie mac Dhòmhnaill Aonghais Iain Aonghais Eòin a bhreith `s a thogail air Rathad an Tàilleir, Highland Hill, Siorramachd Bhioctoria. `S ann a mhuinntir Bharraigh a bha a chuideachd. Ged a dh’ obraich Maxie shuas Ontario fad iomadh bliadhna, thill e dhachaidh do Highland Hill. Tha e 'na bhall do Sheinneadairean Gàidhlig Shanndraigh.
Neach-aithris: Lodaidh MacFhionghain
Maxie Dan Angus MacNeil was born and raised on the Tailor Road in Highland Hill, Victoria County. He is descended from Barra people. After working away in Ontario for many years, Maxie returned home and took a vital role in the Iona Gaelic community. He became a member of the Iona Gaelic Singers and can still be found today sharing a song or two at milling frolics around the island.
Seann naidheachd mu Chloinn Nìll ann am Barraigh, nuair a gheobhadh an tighearna còir air bean na bainnseadh airson a’ cheud oidhche. Bha fear a Chloinn Illeathain a’ pòsadh `s chuir e stad air an tighearna `s stad air a’ chleachdadh sin.
Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach
A legend of the MacNeil's of Barra, from the time when the laird or chieftain could claim a bride as his for the first night. When MacNeil came to claim the bride at a MacLean wedding, the bridegroom prevented him and put a stop to the practice.
Uell anist, bidh `ad a’ bruidhinn air Cloinn Nìll. Ach bidh feadhainn a’ cuir sìos air `s bidh feadhainn `na aghaidh sin. Ach feadhainn a Chloinn Nìll, cha chreid mi nach biodh `ad airson `na aghaidh sin.
Eòs Ruairidh mac Caluim Ghobha ... uell bha e `g innse dhomh fhìn latha ... Uell, anisd thall a’s an t-seann dùthaich an toiseach, bha Cloinn Nìll. Uell, bha feadhainn mhatha dhiubh ann `s feadhainn damainte, ifhrinn dona dhiubh ann cuideachd. Bha a’ fear seo a Chloinn Nìll agus, tha fhios agad, bha `ad `nan ceannardanann a shin.
Uell anist, nuair a phòsadh `ad thall a sin an toiseach, oidhche na bainnseadh nuair a phòsadh `ad, uell anist na tighearnan, dh’fheumadh a’ bhean an déidh a phòsadh, dh’fheumadh i `chiad oidhche a bhi còmhla ri fear dhe na tighearnan. Chuala tu sin. Ma dh’fhaoide gur e Eòs a bha `ga innse. Agus an uair sin, no `s an ath-mhadainn, leigeadh e i fa sgaoil a dh’ionnsaidh a companach.
Uell an niste, tha fhios agad fhéin damainte, ifhrinn math gum biodh e gu math truagh dhuit fhéin pòsadh `s a’ bhean agad `s gun toireadh an tighearn’ i `s a’ mhadainn `s thug e dhuit i mar gum b’e iasad a rinn e.
Ach co dhiubh, bha fear do Chloinn Leathain, bha e `dol a phòsadh agus a' fear sin dìreach, mar a chanas `ad, na Gobhaichean a bh’annda, no Goibhnich. Ach co dhiubh thuirt `ad ris, “Cha bhi thus’ air an aon dòigh.”
“Cha bhi,” os’ esan, “mis’ air an aon dòigh,” os’ esan. “Bidh an darna cuid ann,” os’ esan. “Bidh mise marbh,” os’ esan, “na bidh esan, an tighearna.”
Theann e ri ... Rinn e claidheamh. Tha teansa gu robh e `na ghobha math air tàilleabh gu robh e math air goibhneachd. Rinn e ... `s tha teansa gun d’rinn e claidheamh gu chùl. Thug e sin leis `s phòs `ad `s oidhche na bainneasdh bha an claidheamh aige an cùl a’ hall. Bha a’ bhanais a’ dol air aghaidh `s `ad toilichte mar a bha `fear eile `s a h-uile dòigh. Cha robh cion biadh `s cha robh cion àite danns’ ac’. Ach nuair a thànaig miadhon oidhche, a thànaig an tighearn’ astaigh leis fhéin `s thuirt e, “Tha an t-àm an gnothach a sgaoileadh,” os’ esan. “Tha mi `dol a thoirt leam,” os’ esan, “na h-ìghean, a' bhean seo agaibh.”
“Uell,” os’ esan, “sin rud nach dian thu,” os’ esan. “Bidh mise marbh no bidh thusa marbh. Cuir thus’ anist,” os’ esan, “do làmh oirre `s tha sin a’ mìnigeadh,” os’ esan, “nuair a chuireas, bidh do cheann-sa dhiot fhéin; co dhiubh bidh mise ann as a dheaghaidh gus nach bi.”
Sin agad a’ chiad stad a chaidh a dhianamh air an dol an aghaidh a bha sin a’s an t-seann dùthaich. `S e Eòs Rodaidh Chaluim Ghobha a bha `ga innse. Bha e càirdeach dha, bha e dhen aon sìol. Bha sin treis mhór. Bha sin `s an t-seann dùthaich nuair a bha na tighearnan ann. Bha `ad sin a’ cuir sgaoileadh air na daoine. Bha feadhainn mhatha dhiubh ann `s feadhainn dhona. `S tha mi `creidsinn gu robh sin `s a h-uile cinn’ a th’ann, ma dh’fhaoidte. Ged a bhiodh Mac’Illeathain, na Mac’Ille-bhràth ... gu robh feadhainn mhatha dhiubh ann `s feadhainn dhona dhiubh ann. `S math gu bheil. (gàire)
© Seumas Watson
Tar-sgrìobhadh: Seumas Watson
A legend of the MacNeil's of Barra, from the time when the laird or chieftain could claim a bride as his for the first night.
Chaidh Migi mac Bean Nìlleig Ruairi Eòin a’ Phlant a bhreith `s a’ Chùl Mhór, far an deachaidh àrach òg. `S ann a mhuinntir Bharraigh a bha cuideachd Mhigi. Dh’ eug athair air nach robh Migi ach ceithir bliadhn’ a dh’aois. Theann e ri obair tarraing a’ mhéil aig ochd bliadhn’ a dh’aois. Bha bòsd aig Migi às a chuid Ghàidhlig agus e fìor dhéidheil air seann seanchas. `Na bharail fhéin, cha téid a’ Ghàidhlig idir gu bàs ann an Eilean Cheap Breatainn. B’e duine dìleas a bh’ann am Migi is esan an còmhnaidh an sàs ann an cùis na nàbachd: cànan, cultur is eaglais.
Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach
Michael R. MacNeil was born and raised in the Big Rear of Barra Glen. When Mickey was just four years old, his father died. He took on driving the local mail with horse and wagon at the age of eight. He loved his Gaelic language and culture, believing it would prosper among future generations. He was one-of-a-kind and well remembered for his commitment to his community, culture, language, and church.
Mar a thuigeas duine, bhuineadh cuid dha na Gàidheil is na Tùsanaich dha 'n aon chreideamh Chrìostail. Tha an sgeul eachdraidheil seo `na chuimhneachan air a’ chàirdeas a bha `ga leasachadh eadarra air a thachair iad ri chéile air tràigh Shanndra.
Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach
It can be said that the Gaels and the Mi’kmaq were often in each other’s company during the time of Highland settlement in Nova Scotia. As evidenced in the following story, Barra Gaels and the Mi'kmaq practiced Catholicism. This legend gives an account of an encounter by Catholic Gaels with the Mi'kmaq in Iona.
On peut dire que les Gaëls et les Mi’kmaq se tenaient souvent compagnie lors de la période de la colonisation des Highlans de la Nouvelle-Écosse. Comme le montre l’histoire suivante, les Gaëls de Barra et les Mi’kmaq étaient des catholiques pratiquants. Cette légende raconte une rencontre des Gaëls catholiques avec les Mi’kmaq à Iona.
Chaidh Migi mac Bean Nìlleig Ruairi Eòin a’ Phlant a bhreith `s a’ Chùl Mhór, far an deachaidh àrach òg. `S ann a mhuinntir Bharraigh a bha cuideachd Mhigi. Dh’eug athair air nach robh Migi ach ceithir bliadhn’ a dh’aois. Theann e ri obair tarraing a’ mhéil aig ochd bliadhn’ a dh’aois. Bha bòsd aig Migi às a chuid Ghàidhlig agus e fìor dhéidheil air seann seanchas. `Na bharail fhéin, cha téid a’ Ghàidhlig idir gu bàs ann an Eilean Cheap Breatainn. B’e duine dìleas a bh’ann am Migi is esan an còmhnaidh an sàs ann an cùis na nàbachd: cànan, cultur is eaglais.
Michael R. MacNeil was born and raised in the Big Rear of Barra Glen. When Mickey was just four years old, his father died. He took on driving the local mail with horse and wagon at the age of eight. He loved his Gaelic language and culture, believing it would prosper among future generations. He was one-of-a-kind and well remembered for his commitment to his community, culture, language, and church.
Michael R. MacNeil est né et a grandi à Big Rear of Barra Glen. Son père est décédé alors qu’il n’avait que quatre ans. Il s’est mis dès l’âge de huit ans à livrer le courrier dans la région avec un cheval et un chariot. Il adorait la langue et la culture gaéliques et était convaincu qu’elles continueraient de prospérer dans les générations à venir. Il était tout un personnage et on se souvient bien de son engagement vis-à-vis de sa communauté, de sa culture, de sa langue et de son église.
Bha 's tha a’ chonair Mhoire cudthromach ann am beatha cuid dhe na Gàidheil. 'S e Ùrnaigh ar n-Athar, Fàilte dhut a’ Mhoire agus An Glòr, am measg feadhainn eile, na h-ùrnaighean a `s motha a bhios `gan gabhail ann.
Neach-aithris: Seumas Watson
The recitation of prayers such as the Lord’s Prayer, Hail Mary and Glory Be are commonly said in Catholic households. For many Gaels, rosaries are a source of comfort and reinforcement of faith.
On récite souvent dans les foyers catholiques des prières comme le Notre Père, Je vous salue Marie, et Gloire au Père. Pour de nombreux Gaëls, les rosaires étaient une source de réconfort et d’approfondissement de la foi.
Failte Dhut a’ Mhoire
Fàilte dhut, a Mhoire, tha thu làn de na gràsan. Tha an Tighearna màille riut is beannaichte thu am measg nam mnà, agus is beannaichte toradh do bhroinn, Iosa. A Naomh Mhoire, a Mhàthair Dhe, guidh' air ar son-ne, na peacaich, a nis agus aig uair ar bàis. Amen.
Ùrnaigh an Tighearna
Ar n-Athair, a tha air nèamh, gum bu naomh a bhios t' ainm; gun tigeadh do rìoghachd, gun deanar do thoil air talamh mar a thathas `ga deanamh air nèamh. Thoir dhuinn an diugh ar n-aran làitheil, math dhuinn ar fiachan, mar a mhathas sinne do luchd ar fiach. Agus na leig ann am buaireadh sinn. Ach saor sinn bhon olc. Amen.
An Glòr
Gloir don Athair, agus don Mhac, agus don Spiorad Naomh. Mar a bha, 's mar a tha, 's mar a bhitheas, fad shaoghal nan saoghal. Amen.
© Cainnt mo Mhàthar
Air a dheasachadh le: Sgioba a' Phroiseigt 2012
These three common prayers are recited by Anna MacKinnon in Gaelic.
Ces trois prières courantes sont récitées en gaélique par Anna MacKinnon.
Rugadh Annag ni’n Iain Alasdair `ic Aonghais Ailein ann a' Rubh an t-Seallaidh. Tha bòsd mór aice-se à cànan is dualchas nan Gàidheal. Tha e `na thoileachadh dhi dha-rìreadh oideas a thoirt do dhuine sam bith aig a bheil suim a’s an t-seann nòs.
Neach-aithris: Seumas Watson
Anna MacKinnon (née MacDonald) was raised in Sight Point. Anna is a proud and accomplished speaker of Inverness County Gaelic. She is a strong advocate of the language and culture – pleased to share her knowledge with all those having an interest.
Anna MacKinnon (née MacDonald) a été élevée à Sight Point. Elle est fière de sa langue gaélique du comté d’Inverness, qu’elle maîtrise très bien. Elle est un ardent défenseur de la langue et de la culture et fait profiter avec plaisir de son savoir tous ceux que cela intéresse.
An Drochaid Eadarainn Tha i seo 'na làraich-lìn a sholaraicheas dorust fosgailte do dhualchas beò na Gàidhlig mar a chìthear, a chluinnear 's a chleachdar a' là an-diugh ann an Gàidhealtachd na h-Albann Nuaidh.