log asteach
logo

Ceap Breatainn an Ear-Dheas

Nòs a’ bhìdh

Nòs a' Bhìdh

Facal-toisich

Anns a’ phìos seo, tha Alasdair Sheorais ag innse mu dheoghainn biadh cumanta a bh’ aca nuair a bha e 'na òige ann a’ Gabrus. A’ fàs suas air baile-fearainn, bha iomadh seòrsa biadh aca – feòil, glasraich, ìm, `s a' leithid. Tha cuimhn’ aig Alasdair air sealgaireachd agus air iasgach cuideachd, agus gu robh na féidh `s an trosg gu math pailt aig an àm ud.

Neach-aithris:  Stéiseag Nic'Illeathain

In this clip, Alex George tells about foods that were common in his youth in Gabarus. Growing up on a farm, his family had the staples – meat, vegetables, butter, etc. He also remembers hunting and fishing, adding that deer and codfish were very plentiful at the time.

Dans ce clip, Alex George nous parle des aliments qu’on consommait couramment dans sa jeunesse à Gabarus. Il a grandi dans une ferme et sa famille consommait les produits de la ferme : viande, légumes, beurre, etc. Il se rappelle aussi qu’on allait à la chasse et à la pêche et qu’il y avait beaucoup de chevreuils et de morues à l’époque.

See video

Common foods from the farm and Gabarus area.

Aliments courants à la ferme et dans la région de Gabarus.

Alasdair mac Sheòrais `ic Iain `ic Iain

Rugadh Alasdair mac Sheòrais `ic Iain `ic Iain ann an Lèig Gabarus. Chuir e seachad iomadh bliadhna `g obair mar shaor aig Daingneach Louisbourg agus rinn e obair air na rathaidean móra cuideachd. B’ ann às Uibhist a Tuath a bha a chuideachd agus shuidhich `ad ann an Siorramachd Cheap Breatainn. Chleachd Alasdair a bhith a dh’éisteachd ri ceòl math nuair a bha e `fas suas ann an Gabarus; bhiodh athair `cluich air a’ bhocsa agus bha a bhràthair na fhidhlear ainichte `san àite. Bho chionn goirid, thog Alasdair fhéin an fhidheal agus tha e as deoghaidh roinn dhiubh a dheanamh.

Neach-aithris:  Stéiseag Nic'Illeathain

Alex George MacLean was born in Gabarus Lake. He worked for many years as a carpenter at the Fortress of Louisbourg and has also done road construction. His ancestors came from North Uist and settled in Cape Breton County. Alex heard lots of music growing up, with his father playing the accordion and his brother Johnny Neil being a noted fiddler in the area. In recent years, Alex himself has picked up the fiddle and has even made several in his spare time.

Alex George MacLean est né à Gabarus Lake. Il a été pendant de nombreuses années charpentier à la forteresse de Louisbourg et a également fait des travaux routiers. Ses ancêtres étaient originaires de North Uist et se sont établis dans le comté du Cap-Breton. Il y avait beaucoup de musique dans sa jeunesse, puisque son père jouait de l’accordéon et son frère Johnny Neil était un violoneux notoire dans la région. Plus récemment, Alex lui-même s’est mis à jouer du violon et en a même fabriqué plusieurs dans ses loisirs.

Ceap Breatainn an Ear-Dheas

Nòs a’ bhìdh

Aran

Aran

Tha aran `na bhiadh àbhaisteach do Ghàidheil Cheap Breatainn. `S an t-seann aimisir, dheanadh bean an taighe buileann arain a h-uile gach là a dh'itheadh an teaghlach. Bhìte a' deanadh lofa dhùbailte air Di sathairne los nach biodh aca ri còcaireachd a dhèanadh air Là na Sàbainn. Anns a’ phìos seo, tha Màiri ag innse mu `n dòigh air aran a dhèanadh agus na stuthan a dh'fheumas a dhol ann.

Neach-aithris:  Stéiseag Nic'Illeathain

A common food in Cape Breton Gaels’ diet is a loaf bread. Women used to make bread on a daily basis to feed their families; often they would double the batch on Saturday so as not to bake on the Lord’s Day. In this clip, Mary Lynk explains the process and the ingredients needed to make bread.

Le pain était un aliment très répandu chez les Gaëls du Cap-Breton. Les femmes en faisaient tous les jours pour nourrir leur famille. Souvent, elles faisaient une double fournée le samedi pour ne pas avoir à en faire le Jour du Seigneur. Dans ce clip, Mary Lynk explique la marche à suivre et les ingrédients pour faire du pain.

See video

Bread, a daily staple.

Le pain, aliment du quotidien.

Màiri NicDhòmhnaill bean-phòsda Laing

`S ann às a' Ruid Mhóir, Siorramachd Ceap Breatainn, a tha Màiri NicDhòmhnaill bean-phòsda Laing. Chaidh a togail an taigh a sin seanmhar, té Oighrig Nic an Fhucadair. `S ann aig Oighrig a thog Màiri a cuid Ghàidhlig. Cha robh lideag do Bheurla aig Màiri nuair a chaidh i dhan taigh-sgoil. Chaochail Oighrig as deoghaidh dhi aois ceud bliadhna `s a' naoi a’ ruigheachd. Thàinig muinntir Mhàiri à Steòrnabhagh, Eilean Leòdhais, far an do rugadh Oighrig. Thog Màiri, `s an duine aice, sianar chloinneadh air a’ Ruid Mhóir, far a bheil i fhathast a’ fuireach ann.

Neach-aithris:  Stéiseag Nic'Illeathain

Mary Lynk (neé MacDonald) was born in Big Ridge, Cape Breton County. She was raised in a Gaelic speaking home with her great grandmother, Effie Walker. Effie was born in Stornoway, Lewis. She reached the remarkable age of one hundred and nine. Mary raised a family of six in Big Ridge, where she resides today.

Mary Lynk (née MacDonald) est née à Big Ridge, dans le comté du Cap-Breton. Elle a été élevée dans une maison où l’on parlait le gaélique, avec son arrière-grand-mère, Effie Walker. Effie elle-même était née à Stornoway, dans l’île de Lewis. Elle a vécu jusqu’à l’âge remarquable de 109 ans. Mary elle-même a élevé une famille de six enfants à Big Ridge, où elle habite encore aujourd’hui.

Ceap Breatainn an Ear-Dheas

Nòs a’ bhìdh

Deoch Bhàn

Facal-toisich

B' ann tric a bha deoch bhàn air a h-òl aig àm an fheòir. Tha  min-choirce `ga cuir am bogadh an uisge fuar fad a' dhà neo tri uairean. An uair sin, théid am measgachadh a shìoladh agus òlar a’ sùgh. Nì an deoch bhàn ùrachadh do dh'obraichean a bhios sgìth air là teth `s iad eadar lòn.

Neach-aithris: Stéiseag Nic'Illeathain

A beverage often prepared during the haymaking season was that of “deoch bhàn” an oatmeal drink. The process is as follows: soak oatmeal in cold water, let sit for two to three hours, strain and drink the remaining liquid. Deoch bhàn is a refreshing drink for tired workers in-between meals on a hot day.

Le deoch bhàn est une boisson à base d’avoine, souvent préparée lors de la saison des foins. La préparation consiste à tremper l’avoine dans de l’eau froide, à la laisser reposer pendant deux à trois heures, puis à passer le liquide à la passoire. On boit la boisson ainsi obtenue. Il s’agit d’une boisson rafraîchissante pour les travailleurs fatigués, entre les repas, lors des journées chaudes.

See video

Modh bìdh

Deoch Bhàn

Min-choirce
Uisge

Cuir min-choirce am bogadh ann an uisge fuar fad a dhà, na trì uairean. Faigh cuidhteas a’ mhin-choirce fhéin le sìolachan. Òl an t-uisge anns a robh a’ mhin-choirce air a bogadh. Faodar an deoch seo a ghabhail à siuga air là teth, bruthainneach `s daoine amuigh a’ cur ri obair throm.

A refreshing drink often taken by workers in the hay fields.

Boisson rafraîchissante souvent consommée par les travailleurs dans les champs qui coupaient les foins.

Màiri NicDhòmhnaill bean-phòsda Laing

`S ann às a' Ruid Mhóir, Siorramachd Ceap Breatainn, a tha Màiri NicDhòmhnaill bean-phòsda Laing. Chaidh a togail an taigh a sin seanmhar, té Oighrig Nic an Fhucadair. `S ann aig Oighrig a thog Màiri a cuid Ghàidhlig. Cha robh lideag do Bheurla aig Màiri nuair a chaidh i dhan taigh-sgoil. Chaochail Oighrig as deoghaidh dhi aois ceud bliadhna `s a' naoi a’ ruigheachd. Thàinig muinntir Mhàiri à Steòrnabhagh, Eilean Leòdhais, far an do rugadh Oighrig. Thog Màiri, `s an duine aice, sianar chloinneadh air a’ Ruid Mhóir,  far a bheil i fhathast a’ fuireach ann.

Neach-aithris:  Stéiseag Nic'Illeathain

Mary Lynk (neé MacDonald) was born in Big Ridge, Cape Breton County. She was raised in a Gaelic speaking home with her great grandmother, Effie Walker. Effie was born in Stornoway, Lewis. She reached the remarkable age of one hundred and nine. Mary raised a family of six in Big Ridge, where she resides today.

Mary Lynk (née MacDonald) est née à Big Ridge, dans le comté du Cap-Breton. Elle a été élevée dans une maison où l’on parlait le gaélique, avec son arrière-grand-mère, Effie Walker. Effie elle-même était née à Stornoway, dans l’île de Lewis. Elle a vécu jusqu’à l’âge remarquable de 109 ans. Mary elle-même a élevé une famille de six enfants à Big Ridge, où elle habite encore aujourd’hui.

Ceap Breatainn an Ear-Dheas

Nòs a’ bhìdh

Currac a' Rìgh

Facal-toisich

Nuair a bha sinn a’ bruidhinn ris na seann Ghàidheil mu dhéidhinn biadh, chuir gach neach cudthrom air nach rachadh rud sam bith a dholaidh; mar a thuirt Alasdair, “bha a’ h-uile sian `deanamh feum.” Anns a’ bhidio seo, tha Alasdair a’ bruidhinn mu dhéidhinn biadh coltach ris a' mharag gheal agus `s e Currac a’ Rìgh an t-ainm a thug `ad oirre. Chleachd `ad stamag bheag as a’ mhàrt mar a chleachadh `ad na caolain leis na maragan. Bhiodh `ad `ga lìonadh le uinneanan, salann, piopair, geir agus min-choirce, min bhuidhe neo buntàta. Bu tric a ghabhadh `ad seo aig àm na Nollaig.

Neach-aithris:  Stéiseag Nic'Illeathain

When talking about food with our community Gaelic speakers, all emphasized that nothing would be wasted when food was prepared. In this video, Alex George talks about a dish similar to white puddings known as Currac a’ Rìgh (The King’s Hat), in which a small cow's stomach would be used as a casing. The stomach would be filled with onions, salt, pepper, fat, and either oatmeal, cornmeal or potatoes. This dish would often be enjoyed at Christmastime.

Lorsqu’on parle de nourriture avec les gens qui parlent le gaélique dans notre communauté, ils soulignent tous qu’on ne gaspillait jamais rien quand on préparait les aliments. Dans cette vidéo, Alec George parle d’un plat semblable aux boudins blancs appelés currac a’ rìgh (« le Chapeau du Roi »). Pour le préparer, on prenait un petit estomac de vache et on le remplissait d’oignons, de sel, de poivre, de graisse et soit d’avoine, soit de farine de maïs, soit de pommes de terre. On consommait souvent ce plat à Noël.

See video


Currac a' Rìgh

Còmhradh 'ga chumail eadar Eamag Dhòmhnallach 's Séidheag NicIlleMhaoil 's Alasdair MacIlleathain (mac Sheòrais 'ic Iain 'ic Iain), Léig Ghabarus, Siorramachd Cheap Breatainn

Eamag Dhòmhnallach: So, an innis dhuinn mu dheidhinn Currac a' Rìgh 's e....dé bh' ann?

Alasdair MacIlleathain: Stamag bheag, stamag bheag ás a' bheòthach, mar gum bitheadh, the small stomach.

Eamag: Seadh. Agus, dé chuireadh tu a-staigh?

Alasdair: Uill, chuireadh tu an aon rud ann agus a bhiodh tu 'cuir ann am maragan.

Eamag 's Séidheag NicIlleMhaoil: Oh, sheadh.

Eamag: Ach, bha 'ad na 's bige, na na 's lugha.

Alasdair: Oh, bha 'ad mór. An uair sen, nuair a bha i ' bruich, gheobhadh tu sgian agus o, a bhiodh tu 'ga gearradh suas ann a … sheadh.

Séidheag: Gu dé na rudan a bha 'dol astaigh ann?

Alasdair: An aon rud a bha 'ad a' cur ann am maragan.

Séidheag: Agus, a....

Alasdair: Uinneanan 's salann 's peabar 's be dé agus dé mar a chanadh thu lard?

Eamag: Geir.

Alasdair: Geir, ah hah.

Eamag: Dé àm dhe 'n bhliadhna a dhèanadh 'ad sin?

Alasdair: Huh?

Eamag: Dé àm dhe 'n bhliadhna a dhèanadh 'ad sin?

Alasdair: O 'n Nollaig, mun cuairt air na Nollaig … bhiodh 'ad a' dèanamh.

Séidheag: Gu dé an t-ainm a thug 'ad air a' sin?

Alasdair: Currac a' Rìgh.

Séidheag: Shin agad e! Currac a' Rìgh.

Tar-sgrìobhadh: Nona MacDonald-Dyke
Air a dheasachadh le: Sgioba a' Phroiseigt
 

Modh bìdh

Currac a’ Rìgh

Maodal bheag
Uinneannan
Salann
Piobar
Geir
Min-choirce
(Mura bi min-choirce air làimh, nì min-bhuidhe air neo buntàta a’ chùis)

Glan `s tiormaich a’ mhaodal. Measgaich na stuthan eile ann am bobhla. Lìon a’ mhaodal leis na stuthan agus dùin i le sreang. Càirich i ann am pana-rostaidh `s a bheil uisge goileach. Leig leatha bruich mu thuaiream uair gu leth. Dean toll oirre le fighe-bhior los nach sgàin a’ mhaodal. Nuair a bhios i bruich, fraighig i agus cuir air a’ bhòrd i le buntàta agus tuirneapan, airneo sgonn do dh’aran, na rola.
 

A dish often had a Christmastime, similar to white pudding.

Plat souvent consommé à Noël et semblable au boudin blanc.

Alasdair mac Sheòrais `ic Iain `ic Iain

Rugadh Alasdair mac Sheòrais `ic Iain `ic Iain ann an Léig Gabarus. Chuir e seachad iomadh bliadhna `g obair mar shaor aig Daingneach Louisbourg agus rinn e obair air na rathaidean móra cuideachd. B’ ann às Uibhist a Tuath a bha a chuideachd agus shuidhich `ad ann an Siorramachd Cheap Breatainn. Chleachd Alasdair a bhith a dh’éisteachd ri ceòl math nuair a bha e `fas suas ann an Gabarus; bhiodh athair `cluich air a’ bhocsa agus bha a bhràthair 'na fhidhlear aithnichte `san àite. Bho chionn goirid, thog Alasdair fhéin an fhidheal agus tha e as deoghaidh roinn dhiubh a dheanamh.

Neach-aithris:  Stéiseag Nic'Illeathain

Alex George MacLean was born in Gabarus Lake. He worked for many years as a carpenter at the Fortress of Louisbourg and has also done road construction. His ancestors came from North Uist and settled in Cape Breton County. Alex heard lots of music growing up, with his father playing the accordion and his brother Johnny Neil being a noted fiddler in the area. In recent years, Alex himself has picked up the fiddle and has even made several in his spare time.

Alex George MacLean est né à Gabarus Lake. Il a été pendant de nombreuses années charpentier à la forteresse de Louisbourg et a également fait des travaux routiers. Ses ancêtres étaient originaires de North Uist et se sont établis dans le comté du Cap-Breton. Il y avait beaucoup de musique dans sa jeunesse, puisque son père jouait de l’accordéon et son frère Johnny Neil était un violoneux notoire dans la région. Plus récemment, Alex lui-même s’est mis à jouer du violon et en a même fabriqué plusieurs dans ses loisirs.

Siorramachdan Antaiginis is Phiogto

Nòs a’ bhìdh

Bainne Deasgainn

Facal-toisich

B' ann tric a bhiodh bainne deasgainn `ga chleachadh aig na Gàidheil ann an Siorramachd Antaiginis.  Tha am biadh seo coltach ri iogurt. Gus a dhèanadh, tha stamag laoigh air a sgrìobadh agus salann `ga chur oirre.  Tha seo `ga fhàgail am bogadh ann an uisge fad seachdain. As a dheoghaidh sin, théid e 'bhogadh ann am bainne.

Neach-aithris: Frangag NicEachainn

A food known as bainne deasgainn was often made by Gaelic settlers in Antigonish County. To prepare this yogurt-type dish, a calf stomach was scraped out, salted and left in water for about a week and then soaked in milk. The process and result is identical to the St. Ann’s Bay dish, “slaman.”

Le mets appelé bainne deasgainn était souvent cuisiné par les colons gaéliques du comté d’Antigonish. Il s’agit d’un type de yaourt qu’on préparait en raclant l’estomac d’un veau, puis en le salant et en le laissant tremper dans l’eau pendant environ une semaine. On le trempait ensuite dans du lait. Le processus et le résultat sont identiques au mets de St. Anns Bay appelé slaman.

Bainne deasgainn

Nìthear bainne deasgainn air stamag laoigh a tha air a glanadh, sgrìobte `s air a sàilleadh. Nuair a bhios a' stamag air deisealachd, théid i bhogadh ann an uisge fad ùine suas ri seachadain. Bidh i an uair sin air a lìonadh le bainne agus crochte an àite blàth fad beagan làithichean a bharrachd. Gun bhlas a bhi ro làidir air, thathas a' cantail gu bheil bainne deasgainn `na dheagh bhiadh do dhaoin' a bhios gu bochd.

Neach-aithris:  Stéiseag Nic`illeathain

Preparation of a yogurt type dish.

Narrator:  Stacey MacLean

Préparation d’un mets de type yaourt.

Rapporté par:  Stacey MacLean

Ceap Breatainn: Loch Bhras d’Or

Nòs a’ bhìdh

Bonnach Earraich

Facal-toisich

'S a' bhidio seo, tha Treusag Bhurg a' toirt dealbh air caochladh bhonnach a bhiodh 'gan ithe `san àm a bha i òg. Tha i a' toirt tarraing air ceithir seòrsachan dha `m b'aithne dhi `s àm ud: am bonnach dubh, am bonnach buidhe, bonnach earraich agus am bonnach breac. Bha diofar anns an deasachadh aig gach fear dhiubh. Mar a thuirt Treusag fhéin, "Chòrdadh gach fear riut le ìm, treacail, na an dà chuid!"

Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach

In this video, Theresa Burke describes different types of bonnach she had growing up in Rear Big Pond. She outlines the four types as: black bannock, yellow bannock, the bannock of spring and the speckled bannock. Each banockd had its own method of preparation, but as Theresa explains – each can be enjoyed with butter, or molasses, or both!

Dans cette vidéo, Theresa Burke décrit différents types de bonnach qu’elle consommait dans sa jeunesse à Rear Big Pond. Les quatre types sont les suivants : bannock noir, bannock jaune, bannock du printemps et bannock moucheté. Chaque bannock était préparé d’une manière différente, mais, comme l’explique Theresa, on pouvait tous les savourer avec du beurre, de la mélasse ou les deux!

See video

Modh bìdh

Bonnach Earraich

1 chupa flùir
3 spàinean beaga do dh’fhùdar-béicearachd
1 spàn bheag do sóda
Mu thuaiream ½ chupa do mhin-bhuidhe
Beagan na `s lugha na 1/3 chupa ola-còcaireachd
Ugh
1 1/2 chupa do bhainne

Dean criathradh air na stuthan tiorama gu léir - ach a’ mhin-bhuidhe -anns an aon bhobhla. Cuir mun cuairt iad gu math. Criathraich a’ mhin-bhuidhe agus cur anns a’ bhobhla i leis a’ chòrr. Ann am bobhla fa leth, cuir an ola ann, le ugh an toiseach, agus am bainne `nan deaghaigh. Measgaich an stuth uile – tioram is fliuch - anns an aon bhobhla. Grìs am pana. (*Ma `s e pana cruinn eanamal a bhios agad, `s ann na `s fheàrr.) Doirt an taois astaigh dha `n phana. Deasaich `s an àmhainn i fad fichead `s a’ cóig mionaidean aig teas 350°.

Preparation of various types of bonnach.

Préparation de divers bonnachs.

Treusag ni’n Pheadair Mhóir Steabhain Mhìcheil

Rugadh Treusag ni’n Pheadair Mhóir Steabhain Mhìcheil (NicNìll) ann a Gleann a' Gharraidh. Nuair a bha i òg, chaidh Treusag a Shudnaidh air ceann a cosnaidh. Fhuair i obair a' cumail taighe agus thog i teaghlach anns a' bhaile. Thàinig a sinnsearan às Eilean Bharraigh. Tha Treusag `na boireannach calma, comasach. Tha i fhathast ri fuineadh agus ag obair mun cuairt an taighe. Tha i fhéin agus a nighean, Marstag, a' seanchas `s a' Ghàidhlig gu tric.

Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach

Theresa Burke (MacNeil) was born and raised in Rear Big Pond, Cape Breton County. She moved to Sydney for work as a young woman. She gained employment as a housekeeper and made a life for herself in the city, where she raised her family. Her ancestors came from the Isle of Barra. Strong and still very active, Theresa enjoys baking, working around her home and speaking Gaelic to her daughter, Marion.

Theresa Burke (née MacNeil) est née et a grandi à Rear Big Pond, dans le comté du Cap-Breton. Elle a déménagé à Sydney pour son travail quand elle était jeune femme. Elle est devenue gouvernante et s’est construit une vie en ville, où elle a élevé sa propre famille. Ses ancêtres étaient originaires de Barra. Elle est forte et toujours très active et elle aime faire de la pâtisserie, travailler dans la maison et parler le gaélique à sa fille Marion.

Ceap Breatainn: Loch Bhras d’Or

Nòs a’ bhìdh

Fàilt' a' Bhonnaich

Facal-toisich

Rinneadh an t-òran seo le Eairdsidh Sheumais à Eilean na Nollaig. Bha Eairdsidh gu math eòlach air bonnach-coirce, biadh cumanta `s an àm a bha e 'g éirigh suas. Ge b’e dé cho tric `s a nochdadh e air a’ bhòrd-bhìdh, tha Eairdsidh Sheumais `ga mholadh mar lòn air leth blasda “le còta math do dh’ìm” air. Bha am bonnach-coirce `na bhiadh a chumadh sgairt ris na Barraich samhradh `s geamhradh.

Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach

 A Salute to the Oatmeal Bonnach was made by Archibald MacKenzie of Christmas Island, Cape Breton County. Archibald was well acquainted with oatmeal bonnach, a staple during his youth. He praises the bonnach so often enjoyed with a “good coat of butter.” He relates how this valued food (oats) was brought with the Barra men to Nova Scotia and how it sustained them throughout the year.

Archibald MacKenzie de Christmas Island, dans le comté du Cap-Breton, salue le bonnach à l’avoine. Archibald connaissait bien ce mets, qu’on consommait régulièrement dans sa jeunesse. Il chante les louanges du mets, qu’on savourait souvent avec une « bonne couche de beurre ». Il parle du fait que cet aliment de valeur (l’avoine) a été apporté par les hommes de Barra en Nouvelle-Écosse et les nourrissait tout au long de l’année.

Fàilt' a' Bhonnaich

“Fàilt’ a’ Bhonnaich-Choirce”
Gilleasbuig MacCoinnich

O fàilt’ ort fhéin, a bhonnaich-choirce,
‘S éibhinn leam gun d’ rinn thu nochdadh;
An tìm m’ òige, b’ eòlach ort mi, -
‘S tric a dh’ fhalbh mi-fhéin do’n sgoil leat.

'S tric a dh'fhalbh mi leat gu h-uallach,
'S tu 'sa mhàileid air mo ghualainn;
Ged bhiodh sneachd' 's reothadh cruaidh ann,
Ruigeamaid taigh-sgoil na bruaicheadh.

Na laoich chalma, mheanmnach, smearail,
Thriall do’n tìr so nall à Barraidh;
‘S i mhin-choirce dh’ fhàg iad fallain,
Brochan, fuarag, lit' is aran.

‘S tu mo laochan, blasda, brìgheil,
Cha bhi féist ach far am bi thu;
‘N uair théid còta math de dh’ ìm ort,
Càit am faighte biadh as mìlse?

.......................................................................

B’ iad na leòghainn anns na blàraibh
Nach tug riamh an cùl ri nàmhaid,
Agus maraichean bha sàrmhath,
‘N uair a dh’ éireadh am muir-bàite.

Gun d’ fhairich a’ choille ghruamach
Neart an gàirdein cùl na tuaighe,
Leag is spolt is loisg iad suas i,
‘S dh’ fhàg iad againn fearann uaine.

A Chatrìona, na bidh gòrach,
Deanamh arain flùir an còmhnuidh;
Ma ‘s a math leat fada beò mi,
Dean am bonnach-coirce dhòmh-sa.

© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
Tar-sgrìobhadh: Sgialachdan à Alba Nuaidh
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012

A song made in praise of Oatmeal Bonnach.

Chanson à la louange du bonnach à l’avoine.

Gilleasbuig Eairdsidh Sheumais

`S ann an Eilean na Nollaig a thogadh Gilleasbuig MacCoinnich (Gilleasbuig Eairdsidh Sheumais).  Tha Eilean na Nollaig `na nàbachd a tha air a bhith air leth taiceil do chanain `s do shaoghal na Gàidhlig. Bha athair, Eairdsidh Sheumais, `na mhaighstear-sgoile, `na sgrìobhadair `s `na bhàrd ainmeil. Thug Gilleasbuig móran bhliadhnachan ag obair `na fhear ghnìomhachais eadar Baile Shudnaidh agus Baile Haileafags. A bharrachd air a’ stòr òran a thug e seachad le fialaidheachd do luchd-rannsachaidh, bha mion-èolas prìseil aig' air an sgìre fhéin `s an d’rugadh e.

Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach

Archie MacKenzie was raised in the Parish of Christmas Island, an area with strong Gaelic traditions. His father, also named Archie, was a schoolteacher, a writer and a well-known Gaelic bard. Archie MacKenzie spent many years as a businessman between Sydney and Halifax. In addition to his extensive repertoire of songs that he shared so generously with other Gaels and with researchers, he had a profound and detailed knowledge of the parish were he was raised.

Archibald J. MacKenzie est né à Rear Christmas Island, dans le comté du Cap-Breton, région principalement colonisée par des émigrants originaires de l’île de Barra. La mère d’Archie, Catherine, était une poétesse très respectée et descendait d’une longue lignée de cornemuseurs et de danseurs. Archie a commencé à jouer du violon à l’âge de 12 ans, quand il a fabriqué un violon à l’aide de bois d’une souche de pin se trouvant à proximité de chez lui. Archie est devenu un très bon violoneux et jouait souvent pour les bals et les mariages de la région. Il était également cultivé et est devenu un enseignant. À un âge plus avancé, il a écrit et publié l’ouvrage intitulé The History of Christmas Island and Parish.

Ceap Breatainn: Loch Bhras d’Or

Nòs a’ bhìdh

Marag Gheal

Facal-toisich

Bha na Gàidheil riamh measail air a’ mharaig ris an canadh `ad a' mharag gheal. Tha i `na biadh fasanta gu ruige an là an-diugh. `S an àm a bha bailtean beaga am pailteas air feadh Gàidhealtachd na h-Albann Nuaidh, `s e a bu chleachdadh do dheagh bhean an taighe a bhi 'g éirigh air maragan a dhèanamh aig àm na bùidearachd. Nach blasda marag air an truinnsear `s a’ mhadainn an àm a’ gheamhraidh?

Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach

White pudding has long been a favorite food of the Gaels. It remains relished to the present. When small farms were numerous, housewives would make marag at the time of butchering. Marag is delicious as morning food in the winter.

Dans cet enregistrement, Catherine MacNeil explique comment on fabriquait le boudin noir et le boudin blanc dans sa famille. Elle explique que la seule différence était que le boudin noir utilisait du sang. Dans les deux cas, on utilisait les intestins, généralement d’une vache, qu’on remplissait de suif, d’avoine, d’oignons, de poivre et de sel, puis qu’on fermait et qu’on faisait cuire.

Marag Gheal

CATRÌONA: A’ deanamh nam maragan, nam maragan dubha. Uell, cha d’ rinn mise gin do mharagan dubh’ riamh, ach chunnaig mi mo mhàthair `gan deanamh. Agus an aon diofar a bha annda, bhathas a' cur fuil còmhla ris a’ mhin-coirce, `s a’ gheir, `s a' salann, `s na h-uinneanan, `s rud eile a’ dol annda. `S e an aon rud a bh’ann, ach dìreach gu robh `n fhuil a bh'ann.

EAMAG: Agus thuirt thu…càit an do ghléidh `ad an fhuil?

C: Bhathas a’ gléidheadh ... nuair bhathas a’ bùidsearachd. Bha crogan aca `s bha `ad a’ gléidheadh na fuil. Chunnaig mi mo mhàthair... bhiodh i `cur salann ann. `S rud a choimheadadh thu gum biodh an fhuil fad cola deug neo mar sin, aréir ach dé cho fuar `s a bha e. Cha robh fridges ann.

E: Agus an fheadhainn eile,  na maragan geala, dé bhiodh a’ dol annda sin?

C: Uell, na maragan geala, car mar a bhios mise `gan deanamh, bi mi `cur dà chupa do mhin-coirce, agus mu dhà chupa gu leth do gheir agus cupa, neo còrr math `s còrr `s cupa do dh’ uinneanan cuideachd air a ghearradh car fine.

E: Agus bha `ad amh?

C: Amh, dìreach, air a ghearradh fine `s amh. O, mar eile, làn spàn-tì do phiopar, ach beagan do shalann, ma tha e dhìth air duine, beagan do shalann a chur annda cuideachd. 'S bha thu `n uair sin bha thu `ga cuir seo as a ... a’ startadh air lìonadh na maraig, a’ lìonadh na maraig. `S bha thu ... nuair a bha i làn, bha thu 'ga ceangail, a’ toirt mu chuairt aig an dà cheann air a’ cheangail còmhla.

E: 'S dé bha thu ‘lìonadh?

C: Na craicein. Craicein na maraig.

E: `S dé seòrsa craicein a bh’ ann?

C: Uell, o, bhitheadh `ad ... craicein a bhiodh `ad a' ... beòthach cruidh, sin a bu trice a bha `ad ag ùsaideachadh. Bha `ad ... na craicean na `s moth' a bh'ann ... gur ann à beòthach a bha dà na trì bliadhnaichean a dh’aois. Bha siod `na craicean car na bu mhotha. Ach bha cuid dhiubh... Tha fhios a'm aon bhoireannach gu robh i a` deanamh nam maragan air craicein nan caorach. Nuair a bha `ad ... bhùidsearaicheadh `ad caorach, bha i gléidheadh nam maragan agus bha i ‘deanamh ... ghléidh i na craicein `s a’ deanamh maragan dhe sin.

 
Marag Gheal

1 chupa do mhin-choirce cruinn

1/2 chupa do gheir

3/4 cupa do dh'uineannan air an caobadh

1 spàn mhór do shalann

1 spàn bheag do charabhaidh

1 spàn bheag do bhrìghinn na circeadh

1 spàn bheag do phìobar

1/2 spàn bheag do shalann a' ghaireagain

1 spàn bheag do spìosradh steige

Bioraich le snathad gus nach sgàin i. Goil a' mharag fad uair gus a deanamh seasmhach.

Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012

White puddings made at butchering time remain a food favorite among the Gaels and others.

Préparation du boudin noir et du boudin blanc.

Catrìona ni’n Iomhair Mhìcheil ‘an Shaoir

Tha Catrìona ni’n Iomhair Mhìcheil `an Shaoir `na dheagh bhean an taighe chòir. Chaidh a breith, `s thogadh i, air baile-fearainn ann an Eilean na Nollaig. B’ i a’ Ghàidhlig a' cheud chànan a bhruidhinn i astaigh.  Mar a bha a' chuid a bu motha dhe na nàbaidhean aice `s an àm, `s ann do shliochd muinntir Bharraidh a bhuineas i. Nuair a phòs Catrìona, dh' imich i pìos beag sios a’ rathad a dh'fhuireach an taigh a combanaich, far a bheil i a' còmhnaidh an diugh.  Tha Catrìona air leth taiceil dha 'n a' Ghàidhlig agus do dh'iomairtean ionadail a dh' àrdachas dualchas na Gàidhlig anns an nàbuchd mun cuairt.

Neach-aithris: Eamag Dhòmhnallach

Catherine MacNeil was born and raised on a farm in Christmas Island where, as was the case with surrounding neighbors, Gaelic was her fisrt language. When she married, she moved a short distance down the road to her husband's home.  Catherine is a great supporter of community events. She is a constant support to adult learners and Gaelic cultural events in the area.

Catherine MacNeil est née et a grandi à Christmas Island, où, comme c’était le cas pour ses voisins, la langue maternelle était le gaélique. Quand elle s’est mariée, elle a déménagé non loin, dans la maison de son mari. Catherine défend ardemment les événements communautaires. Elle soutient constamment les apprenants adultes et les événements culturels en gaélique dans la région.

Siorramachd Inbhir Nis

Nòs a’ bhìdh

Ìosban agus Maragan

Ìosban agus Maragan

Anns a’ phìos seo, tha Ceataidh Magaidh a’ deanadh diùbhir eadar maragan dubha agus ìosban. Bhathas ag ithe an dà sheòrsa mar bhiadh sònraichte aig àm na Nollaig.

Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil

In this clip, Katie Maggie explains the difference between maragan dhubha and ìosban, special sausages often eaten at Christmas time.

Dans ce clip, Katie Maggie explique la différence entre le maragan dhubha et l’ìosban, saucisses spéciales qu’on mangeait souvent à Noël.

See video

Ceitidh: Na caolan, bhiodh ‘ad ’deanadh maragan.

Seumas: Caolan na muiceadh?

C: Chan e, mhàrt. Agus an caolan, caolan mhòr, bha `ad `dèanadh air an isbean.

S: Dé `n diofar a th’ ann eadar ìosban agus marag?

C: Uell, chan eil ann a’ marag ach fuil `s beagan de fhlùir, agus salann, beagan de shalainn agus uinneanan. Bha `ad `ga bruich, chuir `ad sin `s an àmhainn.

S: Sin an té dhearg?

C: `S e. Marag dhubh `s marag bhàn. Agus an fheadhainn, an caolan mhòra, bha thu `toirt leat __? dheirich aig a’ mhàrt `s `ga sliseadh. Bha `ad a’ sin a’ fhaighinn block agus hatchet, `s bha `ad `ga gearradh suas na chunks bheaga, agus bha `ad a’ sin a’ cur poile de spices, de stuff ann `s poile de dh’ uinneanan. Agus bha `ad `gan crochadh dha `n ceiling dhe `n taighean air a’ lobht’. Bhiodh `ad sàbhailte `s chrochadh `ad ann a’ sin e. Bhiodh `ad aca aig Nollaig.

S: Bhiodh. Bha `ad blàsda fhéin math cuideachd.

C: Bha, bha. Bha mo phiuthar, bhiodh i `gan deanadh dar a bha i `s an town. Bhiodh ise `faighinn na steak `s `ga geàrradh suas, agus gheobhadh i nylon stocking `s chuireadh i ann e agus chrochadh i agus bha e seòrsa de cho math bheireadh tu ás a’ stuff ach an t-isbean bha thu ga gearradh na chunks ach cha b’ urrainn dhut sin a dhèanadh ann a stocainn.

S: Cha b’ urrainn, cha b’ urrainn. Dh’ fhaoidte gu rachadh siod a’ sàs `nad sgornan.

C: Siubhair, siubhair.

© Cainnt mo Mhàthar
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012

Preparation of special sausages often eaten at Christmastime.

Préparation de saucisses spéciales souvent consommées à Noël.

Ceataidh Magaidh ni’n Aonghais Ailein

`S e boireannach calma a th’ann an Ceataidh Magaidh ni’n Aonghais Ailein (NicDhòmhnaill). Chaidh a breith `s a togail 's a’ Mhaise far na thuinich a cuideachd, Dòmhnallaich às Eige. `S e a bu chosnadh dhi a dhol bho thaigh gu taigh le each `s uagan a’ creic iasg. Bha cliù aice-se cuideachd a bhith `g ionnsachadh each a bhiodh treabhadh agus ag obair `s a’ choillidh, ciùird gun a bhith cumanta measg bhoireannach r’ a linn. O `n a bha i bìodach, tha Ceataidh Magaidh air a bhith gu comharraichte spéiseil air beathaichean, beag na mór 's a bhios 'ad.

Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil

Katie Maggie MacLeod was born and raised at Broad Cove Marsh. She began making a living selling fish around the county, traveling by horse and wagon. Her developed knowledge and skill with horses led to work training, ploughing, roadwork and other jobs that were not typical for women at that time.

Katie Maggie MacLeod est née et a grandi à Broad Cove Marsh. Elle a commencé à gagner sa vie en vendant du poisson dans le comté, qu’elle arpentait à cheval avec son chariot. Elle est devenue experte des chevaux, ce qui l’a conduite à travailler dans des emplois peu courants pour les femmes à l’époque : dresser des chevaux, labourer, travailler sur les routes, etc.

Siorramachd Inbhir Nis

Nòs a’ bhìdh

Biadh is Lòn

Facal-toisich

Anns a’ bhidio seo, tha Mairead ni'n Ghilleasbuig Aonghais a' Chlachair a’ toirt iomradh air biadh a bhiodh aca nuair a bha i `na nighinn òig. Bha an t-iasg pailt `s a’ chuan mun cuairt, féidh `s maighich gu leòr `s a’ choillidh agus deagh bhàrr `s a’ ghàradh teann air an taigh. Bha bonnach, lite, càis’ `s gruth air a’ bhòrd gu math tric cuideachd.

Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil

In this clip, Margaret MacLean (née Beaton) talks about a variety of foods that were common when she was a young girl. Margaret’s family was fortunate to have access to fish from the local harbour, deer and rabbit from the surrounding woods, along with vegetables from their garden. Bonnach, porridge, cheese and curds were also staples in the Beaton household.

Dans ce clip, Margaret MacLean (née Beaton) parle de divers aliments qu’on consommait couramment quand elle était jeune fille. La famille de Margaret avait la chance d’avoir accès au poisson vendu au port du coin, aux chevreuils et aux lièvres chassés dans les bois avoisinants et aux légumes de son propre potager. Le bonnach, le porridge, le fromage et le fromage blanc étaient aussi des articles de base dans la famille MacLean.

See video

SEUMAS: Dé am biadh a bhiodh agaibh a-staigh a's an taigh?

MAIREAD: Oh, mar a th’againn an diugh, bhiodh feòil aca, `s iasg – sgadan `s rionnach `s bradan – agus càise, ‘s gruth. Bha am biadh math. Oh, bhiodh tuirneap `s carrots aca. Cha robh `n uiread do vegetables ann an uair sin, air a robh `s a th ann dràsd.

SEUMAS:  Cha robh.  Cha robh.

© Cainnt mo Mhàthar
Tar-sgrìobhadh: Sgioba a' Phroiseigt 2012

Food in the bounty of nature.

Des aliments en abondance dans la nature.

Mairead ni’n Ghilleasbuig Aonghais a’ Chlachair

Rugadh Mairead ni’n Ghilleasbuig Aonghais a’ Chlachair ann am Méinn a’ Ghuail. `S ann do Lochabar a bhuineadh a cuideachd. `Na ban-sgoilear, chuir i seachad bliadhnaichean móra a’ teagasg ann an sgoiltean aon-seòmair air feadh na siorramachd. Bha i fìor dhéidheil air éisteachd ri ceòl na fìdhleadh `ga chluich `s an t-seann nòs.

Neach-aithris: Séidheag Nic’illeMhaoil

Margaret MacLean, a descendent of Lochaber people, was born and raised in Mabou Coalmines. She spent many years teaching in one-room schoolhouses throughout the county. Margaret loved to listen to traditional Cape Breton fiddle music.

Margaret MacLean est une descendante de gens du Lochaber. Elle est née et a grandi à Mabou Mines. Elle a passé de nombreuses années à enseigner dans des écoles d’une seule classe aux quatre coins du comté. Elle adorait écouter de la musique traditionnelle au violon du Cap-Breton.