An Drochaid Eadarainn Tha i seo 'na làraich-lìn a sholaraicheas dorust fosgailte do dhualchas beò na Gàidhlig mar a chìthear, a chluinnear 's a chleachdar a' là an-diugh ann an Gàidhealtachd na h-Albann Nuaidh.
Òran éibhinn, aighearach mu fhear a chaidh dha 'n àirigh as t-samhradh a shuirighe air a leannan. Rinneadh an t-òran seo leis a’ phìobaire ainmeil Iain MacGilleBhràth à Mùideart. 'S tric a bha e `ga chluich eadar Antaiginis agus Ceap Breatainn.
Neach-aithris: Seumas Watson
A light-hearted, comical song about a man who went courting to the summer shieling. It was composed by John MacGillivray, a famous piper from Moidart, and was popular among singers in Antigonish Co. and Cape Breton.
Séisd:
Thug mi `n oidhche raoir sa’n àirigh,
Thug mi `n oidhche raoir sa’n àirigh,
Thug mi `n oidhche raoir gu caoineil,
Maille ri maighdinn na h-àiridh.
Mìle marbhaisg air an t-suireadh,
`S bochd le neach da’ n d’ théid i iomrull,
Bidh inntinn fo làn iomaguin,
Gluasad cho simplidh ri méirleach.
Oidhche dhomh `s mi bun an tìre,
`S mi goirid o bheagan nìonag,
`Smaointinn mi gluasad os `n ìosal,
Nochdadh mo bhìodail le gradh dhoibh.
Nuair ràinig mi taigh an Dùnain,
Bha chòmhla ac’ air a deagh dhùnadh,
`Sa dh’ aindeoin m’ eòlais a’s mo thùir,
Gun thòisich na goid chùil ri rànaich.
Labhair mo chompanach rùnach,
Déan stad `s feuchaidh sinn cleas ùr dhi,
Faigh thusa boiseag dheth `n bhùrn,
`S gun cum sinn na lùdagan samhach.
Fhuair sinn staigh gun dad uamhainn,
`S bha sinn furasda nar gluasad,
Ràinig sinn leaba nan gruagach,
`S chuir mi fhìn le stuaim mo làmh orr’.
Thuirt i rium, na tig na`s fhaide,
`S leanabh té eile am achlais,
Chan eil rùm agad fon phlaide,
`S bi tilleadh dhachaidh mar thàinig.
Thuirt mise, na bi cho doichiollach,
Fuirich gu sìobhalta socrach,
Dad a mhìo-mhodh dhuit cha nochd mi,
Gus `n éirich thu moch a’ màireach.
Thuirt i, matà cuir dhiot t-aodach,
Bheir mise nochd mo leth-taobh dhuit,
Air eagal `s gun dean thu m’ aoireadh,
`S chan ann air son gaol do mhànrain.
Mun d’ fhuair mi fhìn gu socrachd,
Ciod a rinn am pàist ach mosgladh,
`S a nuair a ghrìos mi e bhith tosdach,
`S ann theann e `s droch-uair air rànaich.
Thuirt bean an taighe le dearras,
A chlann a chum mi am chaithris,
Ar leam gum feumaidh sibh anail,
Gur siùbhlach ur teanga le Gàidhlig.
Chuir a briathran mi o thapadh,
Eadar seòrsa nàire `s gealtahd,
`S cha robh driùchd a bha roimh `m chraicionn,
Nach cuireadh cnag air an làr dheth.
Dh’ éirich i ionunn `sa bhith ruisgte,
`S theann i ri lasadh a chrùisgein,
`S mun d’fhosgail i ceart a sùilean,
Bha mis air taobh cùil na fardaich.
Ach fhir tha fuireach `sa bhaile,
Giùlain mo shoraidh gu Anna,
`S innis dhi gun d’ rinneadh èalaidh,
Don luchd faire bh’ air an àirigh.
© Cruinneachadh Beul-Aithris Gàidhlig Cheap Breatainn, Sruth nan Gàidheal
Tar-sgrìobhadh: Comhchruinneacha do Dh’ Òrain Taghte Gàidhealach by Pàdraig Mac an Tuairneir
A light-hearted, comical song about a man who went courting to the summer shieling.
Chaidh Iain “Am Pìobaire” a bhreith ann am Mùideart anull mu dheireadh a’ cheud 1700. Bha e `na phìobaire agus `na bhàrd do Ghleann Athaladail. Dh’imich e anull gu Siorrachd Antaiginis `s a’ bhliadhna 1816 far an do thuinich e `s a’ sgìreachd Malignant Brook. Bha mac aige air a robh Iain, a rugadh ann an Albainn Nuaidh. Dh’ionnsaich Iain am Pìobaire seinn na pìobadh dha mhac seo air an dugadh Iain Am Pìobaire mar leas-ainm cuideachd.
Neach-aithris: Seumas Watson
John “The Piper” MacGillivray was born in Moideart around the end of the eighteenth century. He was piper and bard to Glenaladale. He removed to Antigonish in 1816 and settled in the Malignant Brook area. He had a son also called “John The Piper” whom he taught to play the pipes.
Tha an t-òran seo air a ghabhail le Aonghas Dhòmhnaill Alasdair Bhàin (MacÌosaig), nach maireann, à Loch an Fhamhair. `S e bàrdachd Dhonnchaidh Bhàin Mhic an t-Saoir a th' ann. Anns an òran, tha Donnchadh a’ moladh stuth làidir mar an deoch a chaisgeas ar n-ìota, a leigheas gach tinneas agus chuireas binneas `nar cainnt.
Neach-aithris: Lodaidh MacFhionghain
This song, sung by Angus MacIsaac, was made by Duncan Bàn MacIntyre in honour of the drink. Duncan Bàn praises the drink that quenches our thirst, cures all illness and sweetens our speech.
Cette chanson, chantée par Angus MacIsaac, a été créée par Duncan Bàn MacIntyre en l’honneur de la boisson. Duncan Bàn chante les louanges de la boisson qui apaise notre soif, qui guérit tous nos maux et qui adoucit notre parole.
'N uair a shuidheas sinn socair
'S a dh-òlas sinn botal,
Cha n-aithnich ar stoc uainn
Na chuireas sinn ann;
Thig onoir is fortan
Le sonas a' chopain,
'S carson nach bi deoch oirnn
Mu'n tog sinn ar ceann?
Bheir an stuth grinn oirnn
Seinn gu fileanta,
Chuir a thoil-inntinn
Binneas 'nar cainnt:
Chaisg i ar n-ìota
'N fhìor dheoch mhilis,
Bu mhuladach sinne
Na'm biodh i air chall.
Deoch-slàinte nan gaisgeach
'Nan Gàidhealaibh gasda,
Da'm b' àbhaist mar fhasan
Bhi pòit air an dram,
Luchd-gaoil an stuth bhlasda
'S air dhaoireid an lacha,
Nach caomhnadh am beartas
A sgapadh 'san am.
Fear 'gam bheil nì
Gheibh e na shireas e,
Fear a tha crìonda,
Fanadh e thall.
Fear a tha miodhoir
Cha n-fhulaing sinn idir e,
'S am fear a tha grinneas
Théid iomain a nall.
'S ro rìoghail an obair
Sruth brìoghor na togalach,
Ioc-shlaint a bhogaicheas
Cridhe tha gann;
'S e chuireadh a' sodan
Air fear a bhiodh togarrach,
'S chuireadh e 'm bodach
A fear a bhiodh tinn.
Cha n'eil e 'san tìr,
Uasal na cumanta,
Nach 'eil air thì
Gach urram a th' ann,
Ged a bhiodh strì
Mu thogail na nuirichinn,
"Cia mar as urrainn sinn
Fuireach o' n dram?"
Tha e fionnar do'n chreabhaig
A h-uile la gréine
Thig teas o na speuraibh
Thar sléibhtean nam beann;
'S e math ri la reòta
Chur blàthas ann am pòraibh
An fhir théid d'a dheòin
An tigh-òsda 'na dheann.
Cuiridh e sunnt
Air muinntir eireachdail,
Timchioll a' bhùird
'S cuid eile dhiubh danns';
Thogamaid fonn neo-throm
Is ceileirean,
'S freagarrach sheinneas sinn
Deireadh gach rann.
O'n shuidh sinn cho fada,
'S a dh'òl sinn na bh' againn,
'S i chòir dol a chadal
O'n thàinig an t-am;
Cha n-fhòghnadh ach pailteas
Thoirt sòlas d' ar n-aigne,
Deoch mhòr anns a' mhaduinn
Gu leigheas ar ceann.
Am fear tha gun chlì,
Cuiridh e spiorad ann,
Togaidh e cridhe
Gach fir a tha fann;
Théid am fear tinn
Gu grinn air mhireadh;
'S e leigheas gach tinneis,
Deoch mhilis an dram.
Tar-sgrìobhadh: Òrain Ghàidhealach le Donnchadh Macantsaoir
© John Lorne Campbell
A famous 18th century drinking song composed by Duncan Ban MacIntyre.
Célèbre chanson à boire du XVIIIe siècle composée par Duncan Bàn MacIntyre.
`S ann à Loch an Fhamhair, Siorramachd Ghuysborough a bha Aonghas Dhòmhnaill Alasdair Bhàin. Thàinig Dòmhnall, athair Aonghais, à Mùideart còmhla r' a theaghlach ann an 1843. Thog Aonghas a chuid a bu mhotha dhe na h-òrain a bh' aige aig a mhàthair, Catrìona Ghilleasach, à Cnoc a' Bhidse, Siorramachd Antaiginis.`S e pìobaire ainmeil a bh' ann an seanair Aonghais, Alasdair Bàn. Nuair a land e ann an Alba Nuadh, bha uibhir do dh'iondrainn aig' air ceòl nam beann `s gun do rinn e fhéin pìob mhór dha fhéin air craiceann caora agus craobh-uinnsinn. Dh'fhàs e ainmeil `na phìobaire air feadh sgìre Loch an Fhamhair.
Neach-aithris: Lodaidh MacFhionghain
Angus MacIsaac was a Gaelic singer from Giant’s Lake, Guysborough County. His father, Donald, emigrated from Moidart to Giant's Lake with his family in 1843. Angus picked up many of his songs from his mother, Catherine Gillis of Beech Hill, Antigonish County. Angus' grandfather Donald Bàn was a gifted piper. When Donald settled in Nova Scotia, he longed to play the music he heard in his childhood. Determined, he fashioned a set of pipes out of sheepskin and ash wood and went on to become a popular piper in the Giant's Lake area.
Angus MacIsaac était un chanteur gaélique de Giants Lake, dans le comté de Guysborough. Son père, Donald, a émigré de Moidart à Giants Lake avec sa famille en 1843. Angus a appris bon nombre de ses chansons auprès de sa mère, Catherine Gillis, de Beech Hill, dans le comté d’Antigonish. Le grand-père d’Angus, Donald Bàn, était un joueur de cornemuse très doué. Après son établissement en Nouvelle-Écosse, Donald s’est mis à éprouver le besoin de jouer la musique qui avait bercé sa jeunesse. Comme il était très déterminé, il s’est lancé dans la fabrication d’une cornemuse en peau de mouton et en bois de frêne. Il est devenu par la suite un joueur de cornemuse populaire dans la région de Giants Lake.
Rinneadh an t-òran seo leis a’ bhàrd MacIlleain as deaghaidh dha fearann a thogail air tìr mór ann an Albainn Nuaidh faisg air Antagonais. `S ann an Tiriodh a rugadh 's thogadh am bàrd. `S an òran, tha e 'moladh an t-saoghail Ghaidhealaich `s na daoine air gach taobh dhe 'n Chuan Siar.
Neach-aithris: Lodaidh MacFhionghain
This song was composed by the Bard MacLean, after he settled in Nova Scotia, not far from Antigonish. He was born and raised in Tiree. The song is a celebration of the Gaelic world as it existed then, on both sides of the Atlantic.
Séisd:
Bithibh aotrom `s togaibh fonn,
Cridheil, sùnndach gun bhi trom,
`G òl deoch-slàinte na bheil thall,
Ann an Tìr nam Beann `s nan Gleannaibh
Fhuair mi sgeul a tha leam binn,
Dh' ùraich gleus air teud mo chinn,
`S bidh mi nis a' dol `g a sheinn,
Ged tha mi `s a choill am falach.
Gur h-e `n sgeul a fhuair mi `n dràsd,
`S a dhùisg m' inntinn suas gu dàn,
Bha `gam iarraidh dh' ionnsaidh bhàil,
Th' aig na Gàidheil tùs an Earraich.
Nuair a théid an comunn cruinn,
Bidh iad sìobhalta le loinn,
Cliùiteach, ciallach, fialaidh grinn,
`S bheir iad coibhneas do fhear aineoil.
Nuair a shuidheas iad mu `n bhòrd,
Bheir iad tacan air an òl,
`S fidheall theud bho `n gleusar ceòl,
Cur nan òganach `nan deannaibh.
Cha bhi sgrùbaireachd mu `n chlàr,
Ann an cuideachdas mo ghràidh,
Aig a bheil an inntinn àrd,
`S nach gabh tàmailt bho na Gallaibh.
Nuair a théid an fhidh'll `na tàmh,
Bheir iad treis air cainnt nam bàrd,
Dhùisgeas fonn neo-throm `nan càil,
Anns a' Ghàidhlig is glan gearradh.
Chànain ghasda, bhlasda, bhinn!
`S i bha `n cleachdadh aig na suinn,
Dhearbh an gaisge `m feachd an rìgh:
`S iomadh tìr `s an d'thug iad deannal.
Luchd nam breacan bha `s gach àm,
Fuasgailteach an strì nan lann:
Nuair a ghluaiseadh iad bho `n chàmp,
Chuirte `n ruaig, `s bu teann an leantail.
`S ann ac' féin tha `n t-éideadh grinn!
Breacan guaille, féile cuim,
Osan geàrr mu `n chalpa chruinn,
`S boineid ghorm os ceann na mala.
Stàilinn ghlas, mar ealtainn giar,
Chleachdadh anns na baiteil riamh,
Leis na gaisgich nach tais fiamh,
`S nach biodh riamalach a' tarruing.
Bha iad firinneach gun fhoill,
`N àm dol sìos is pìob `ga seinn:
Rùisgteadh brataichean ri croinn,
Aig na saighdearaibh nach mealladh.
`S bho `n a chinn sibh féin o `n dream,
Dh' àraicheadh fo sgéith nam beann,
Bhuannaich anns an Éiphit geall,
`S a chuir Frangaich as an t-sealladh.
Ged tha sibh an Tìr nan Craobh,
Cuimhnichibh air beus nan laoch!
Leòghainn bhorb bu ghairge fraoch;
`S iad nach aomadh as a' charraid.
Ged tha sibh an Albainn Ùir
Caithibh an oidhche le sùnnd:
`S an deoch-slàinte thig air tùs,
Olaidh sinn gu grùnnd, gach fear i.
Olaibh air na Gàidheil threun,
Rachadh acfhuinneach air ghleus,
`S a tha fuasgailteach gu feum;
Sealgairean air féidh `s na beannaibh.
Soraidh bhuam do `n t-sluagh a nùll
Tha `s an tìr `s an robh mi `n tùs -
`S tric a dh' fheuch iad bàt' fo shiùil,
`S iad `ga stiùireadh dh' ionnsaigh cala.
Bho nach ruig sinn orra `n dràsd,
Lìon a' chuach a suas fo stràic,
`S cuir mu `n cuairt i nuas gun dàil,
Ann an onair àrd nam fearaibh.
Tar-sgrìobhadh: Clarsach na Coille
The song is a celebration of the Gaelic world as it existed at the time of composition, on both sides of the Atlantic.
Chaidh Carman ni’n Gharaidh Choinnich a bhreith ann an Siorramachd Phiogto. `S ann à Earra-Ghàidheal a bha a cuideachd bho thùs. Thàinig iad a dh’Eilean Eòin mun do sheatlig iad ann am Piogto. Tha Carman a’ teagasg Gàidhlig aig Baile, ag obair aig a’ Chlachan Ghàidhealach `na Àrd Neach-taisbeanaidh agus a`cumail taigh Gàidhlig ann am Baile nan Giolasach. Chuir Carman seachad bliadhna a’ fanaid còmhla ri té Catrìona Chamaranach, ann an Màbu an Ear-thuath, far na thog i cuid mhath dhe 'n Ghàidhlig aice.
Neach-aithris: Seumas Watson
Carmen MacArthur was born in the town of Pictou. Her ancestors came from Argylshire to Prince Edward Island, before they settled in Pictou County. Carmen teaches Gàidhlig aig Baile classes, she is the Chief Interpreter at the Highland Village and lives in a Gaelic house in Gillisdale, Inverness County. Carmen spent a year living with native speaker, Catherine Cameron in Northeast Mabou where she acquired a good piece of her Gaelic.
'S a' chòmhradh ghoirid seo, tha Lodaidh MacFhionghain ag innse mun a' chiad là dhe 'n Chéitean ris an canar Là Buidhe Bealltainn. Air a' là ud, rachadh uisge bho 'n abhainn a chrathadh air na beòthaichean.
Neach-aithris: Frangag NicEachainn
A short account from Lewis MacKinnon describing a May Day custom where water was taken from the river and sprinkled on the animals.
Chuala mi aig ban-choimhearsnach againne. Chan e bana-Ghàidheal a bh’ innte ach bha i posd’ aig Gaidheal, coimhearsnach againn fhìn. Agus bha i 'g ràdhainn air Là Buidhe Bealltainn bhiodh iad a faighinn uisge ás an abhainn. Agus bheireadh iad leo’ an t-uisge agus cuireadh iad an t-uisge sin air na beothaichean. Agus tha mi cinnteach gura h-e seòrsa do bheannachadh a bha iad a chur air na beothaichean air a’ là sin.
Tar-sgrìobhadh: Frangag NicEachainn
Air a dheasachadh le: Sgioba a' Phroiseigt 2012
Lewis MacKinnon explains the custom of blessing animals on May 1.
Rugadh Lodaidh mac Eòis Dhòmhnaill Fhiadhaich ann am Baile Inbhir Nis. Chaidh a thogail ann am Bun na h-Aibhne Deas. `S ann à Mùideart is às Eilean nam Muc a thàinig na daoine aige. Tha e `na cheannard aig Iomairtean na Gàidhlig. Chaidh urram Bàrd Mòd Rìoghail Nàiseanta na h-Albann a thoirt air ann an 2012.
Neach-aithris: Frangag NicEachainn
Lewis MacKinnon was born in Inverness and raised in Lower South River. His people came from Moideart and the Isle of Muck. After hearing Gaelic at home as a boy, Lewis decided to learn his language. He is a musician, Executive Director with Gaelic Affairs, Department of Community, Culture and Heritage and teaches Gaelic in the community. In addition, he was named Poet Laureate of the Royal National Mod in Scotland, the first time for a non-Scot to earn the title.
B' ann tric a bhiodh bainne deasgainn `ga chleachadh aig na Gàidheil ann an Siorramachd Antaiginis. Tha am biadh seo coltach ri iogurt. Gus a dhèanadh, tha stamag laoigh air a sgrìobadh agus salann `ga chur oirre. Tha seo `ga fhàgail am bogadh ann an uisge fad seachdain. As a dheoghaidh sin, théid e 'bhogadh ann am bainne.
Neach-aithris: Frangag NicEachainn
A food known as bainne deasgainn was often made by Gaelic settlers in Antigonish County. To prepare this yogurt-type dish, a calf stomach was scraped out, salted and left in water for about a week and then soaked in milk. The process and result is identical to the St. Ann’s Bay dish, “slaman.”
Le mets appelé bainne deasgainn était souvent cuisiné par les colons gaéliques du comté d’Antigonish. Il s’agit d’un type de yaourt qu’on préparait en raclant l’estomac d’un veau, puis en le salant et en le laissant tremper dans l’eau pendant environ une semaine. On le trempait ensuite dans du lait. Le processus et le résultat sont identiques au mets de St. Anns Bay appelé slaman.
Nìthear bainne deasgainn air stamag laoigh a tha air a glanadh, sgrìobte `s air a sàilleadh. Nuair a bhios a' stamag air deisealachd, théid i bhogadh ann an uisge fad ùine suas ri seachadain. Bidh i an uair sin air a lìonadh le bainne agus crochte an àite blàth fad beagan làithichean a bharrachd. Gun bhlas a bhi ro làidir air, thathas a' cantail gu bheil bainne deasgainn `na dheagh bhiadh do dhaoin' a bhios gu bochd.
Neach-aithris: Stéiseag Nic`illeathain
Preparation of a yogurt type dish.
Narrator: Stacey MacLean
Préparation d’un mets de type yaourt.
Rapporté par: Stacey MacLean
Bha comas leighis aig an t-seachdamh mac, agus nighean, gu h-àraid air galar-craiceann ris an canadh `ad “tinneas a’righ.” Tha Seasag NicLeòid ag innse gun cuireadh an t-seachdamh mac, neo nighean, bonn-airgid ann an uisge a ghlanadh lot an duine bhochd. Dh’fheumadh sin a bhith dèante fad seachd mhadainnean an ceann a’ chéile. `S ann an uair sin a bha a' leigheas ann.
Neach-aithris: Seumas Watson
The seventh son or daughter was known to have special capabilities, including the ability to cure a type of skin disease known as “the king’s evil.” In this recording from Jessie MacLeod, the seventh son or daughter would put a coin in water and use it to clean the sufferer’s infection. This would be done for seven consecutive mornings, at which point the person would be cured. In a similar story from Pictou County, the seventh son recited a charm and drew a sign of a cross on the afflicted person’s chest. Although details varied, the seventh child’s capabilities were never underestimated.
On disait que le septième enfant — fille ou garçon — possédait des pouvoirs spéciaux, dont celui de guérir une sorte de maladie de la peau appelée « King’s evil » (scrofule ou écrouelles). Comme le raconte Jessie MacLeod dans cet enregistrement, le septième enfant de la famille mettait une pièce de monnaie dans l’eau et s’en servait pour nettoyer l’infection du malade. Il faisait cela sept matins de suite et la personne était guérie. Selon un récit semblable du comté de Pictou, le septième fils récitait un charme et faisait une croix sur la poitrine du malade. Les détails varient, mais on ne sous-estimait jamais les pouvoirs du septième enfant.
Chan urrainn dhuinn gach ceàrr a chur ceart, ach `s urrainn dhuinn gu dearra gach ceart a chur ceàrr.
-The Casket
Neach-Aithris: Stéiseag NicGilleathain
We cannot right every wrong, but we can always make wrong out of right.
-The Casket
Narrated by Stacey MacLean
On ne peut pas toujours corriger le mal, mais on peut toujours tourner un bien en mal.
- The Casket
Rapporté par: Stacey MacLean
Na ruith am feasd an déigh bréig, Leig leatha sàmhach agus ruithidh i fhéin gu bàs.
-The Casket
Neach-Aithris: Stéiseag NicGilleathain
Never run after a lie. Leave it alone and it will run itself to death.
-The Casket
Narrated by Stacey MacLean
Ne cours jamais après un mensonge. Laisse-le tomber et il courra tout seul jusqu’à mourir d’épuisement.
- The Casket
Rapporté par: Stacey MacLean
Thig an fhìrinn, mar àirc a bhitheadh `ga cumail fo `n uisge, an uachdar uair no uaireigin.
-The Casket
Neach-Aithris: Stéiseag NicGilleathain
Truth, like a cork held under water, will come to the surface sooner or later.
-The Casket
Narrated by Stacey MacLean
La vérité est comme un bouchon sous l’eau : elle finira tôt ou tard par remonter à la surface.
- The Casket
Rapporté par: Stacey MacLean
Am fear a théid `s an dris, imridh e thighinn às mar a dh’fhaodas e.
-The Casket
Neach-Aithris: Stéiseag NicGilleathain
Whoever ventures into the briar-patch will have to find his way out as best he can.
-The Casket
Narrated by Stacey MacLean
Qui s’aventure dans un champ de ronces doit se débrouiller pour en sortir du mieux qu’il peut.
- The Casket
Rapporté par: Stacey MacLean
An Drochaid Eadarainn Tha i seo 'na làraich-lìn a sholaraicheas dorust fosgailte do dhualchas beò na Gàidhlig mar a chìthear, a chluinnear 's a chleachdar a' là an-diugh ann an Gàidhealtachd na h-Albann Nuaidh.